Hoạt động trợ giúp pháp lý đã đi qua chặng đường 24 năm với nhiều thành tựu về thể chế, về cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý giúp người dân tiếp cận với pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp lý cho người nghèo và đối tượng chính sách trong các vụ việc cụ thể,…. Ở mỗi giai đoạn khác nhau, trợ giúp pháp lý để lại ấn tượng với những kết quả khác nhau. Đặc biệt, giai đoạn triển khai Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015-2025 và Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 một kết quả nổi bật là số vụ việc tham gia tố tụng tăng cao và chất lượng được nâng lên rõ rệt.
I. CHÍNH SÁCH, PHÁP LUẬT VỀ TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO NGƯỜI NGHÈO VÀ ĐỐI TƯỢNG CHÍNH SÁCH, NHÓM YẾU THẾ TẠI VIỆT NAM
Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 có hiệu lực từ ngày 01/01/2018 có nhiều quy định mới trong đó có quy định về tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 20), trên cơ sở quy định của Luật, Thông tư số 08/2017/TT-BTP ngày 15/11/2017 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và hướng dẫn giấy tờ trong hoạt động trợ giúp pháp lý quy định nhiều nội dung có liên quan đến hoạt động tập sự trợ giúp pháp lý như: Người tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 23); Trách nhiệm của Trung tâm, người tập sự và người hướng dẫn tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 24); Thời gian tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 25); Thay đổi nơi tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 26); Tạm ngừng tập sự trợ giúp pháp lý (Điều 27), tuy nhiên, về thay đổi người hướng dẫn tập sự thì hiện tại văn bản quy phạm pháp luật về trợ giúp pháp lý chưa quy định về vấn đề này.
Ngày 27/1/2021 vừa qua, Chính phủ ban hành Nghị định số 27/2021/NĐ-CP quy định về chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025. Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15/3/2021.
Trợ giúp pháp lý là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho đối tượng được trợ giúp pháp lý trong vụ việc trợ giúp pháp lý để bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật. Trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng là một trong những nguyên tắc cơ bản đã được ghi nhận trong các bộ luật, luật tố tụng và được Nhà nước bảo đảm thực hiện. Để bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng của người được trợ giúp pháp lý, pháp luật quy định về trách nhiệm phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này chỉ đề cập đến vấn đề phối hợp của Tòa án trong hoạt động tố tụng về trợ giúp pháp lý.
Ngày 01/6/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 (Đề án đổi mới). Xuất phát từ những bất cập của hoạt động trợ giúp pháp lý (TGPL), Đề án đổi mới đặt ra một số mục tiêu lớn là: (1) Tăng cường số lượng và nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL; (2) Tinh gọn tổ chức bộ máy thực hiện TGPL; (3) Đẩy mạnh truyền thông về TGPL; (4) Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức và hoạt động TGPL; (5) huy động mạnh mẽ sự tham gia của xã hội vào hoạt động TGPL.
1. Một số bất cập của Thông tư liên tịch số 08/2016/TTLT-BTP-BNV ngày 23/6/2016
Trên cơ sở các quy định của Luật trợ giúp pháp lý (TGPL) năm 2006, năm 2017 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành, Bộ Tư pháp đã chủ trì hoặc phối hợp với các cơ quan, tổ chức xây dựng và triển khai các văn bản phối hợp với các cơ quan, tổ chức trong hoạt động, bao gồm: 03 Thông tư liên tịch, 05 Chương trình và 02 Quy chế phối hợp về công tác TGPL hoặc có nội dung phối hợp về TGPL. Quy định và thực trạng triển khai các hoạt động phối hợp với các cơ quan, tổ chức trong hoạt động TGPL, cụ thể như sau:
Trong những năm qua, cùng với hoạt động hoàn thiện thể chế thì việc nâng cao năng lực, kỹ năng cho người thực hiện trợ giúp pháp lý đã được quan tâm trú trọng hơn. Tuy nhiên, để hoạt động trợ giúp pháp lý ngày càng chuyên nghiệp hơn đồng thời nâng cao chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, bên cạnh việc nâng cao kiến thức, kỹ năng thực hiện trợ giúp pháp lý cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý thì đòi hỏi người thực hiện trợ giúp pháp lý nói riêng, những người làm công tác trợ giúp pháp lý nói chung phải có kỹ năng, phương pháp và kinh nghiệp trong thụ lý và xây dựng hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý. Trong khuôn khổ chuyên đề này, xin đề cập đến một số kỹ năng thụ lý, xây dựng hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý. Hy vọng sẽ là thông tin hữu ích để những người làm công tác trợ giúp pháp lý tham khảo, ứng dụng cho công việc của mình.
Trong những năm qua, cùng với hoạt động hoàn thiện thể chế thì việc nâng cao năng lực, kỹ năng cho người thực hiện trợ giúp pháp lý đã được quan tâm trú trọng hơn. Tuy nhiên, để hoạt động trợ giúp pháp lý ngày càng chuyên nghiệp hơn đồng thời nâng cao chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, bên cạnh việc nâng cao kiến thức, kỹ năng thực hiện trợ giúp pháp lý cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý thì đòi hỏi người thực hiện trợ giúp pháp lý nói riêng, những người làm công tác trợ giúp pháp lý nói chung phải có kỹ năng, phương pháp và kinh nghiệp trong thụ lý và xây dựng hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý. Trong khuôn khổ chuyên đề này, xin đề cập đến một số kỹ năng thụ lý, xây dựng hồ sơ vụ việc trợ giúp pháp lý. Hy vọng sẽ là thông tin hữu ích để những người làm công tác trợ giúp pháp lý tham khảo, ứng dụng cho công việc của mình.