Ngày 21/9/2015, Bộ trưởng Bộ Tư pháp đã ký ban hành Quyết định số 1689/QĐ-BTP quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Trợ giúp pháp lý (sau đây viết tắt là Quyết định số 1689/QĐ-BTP) thay thế Quyết định số 1989/QĐ-BTP ngày 17/8/2009. Cục Trợ giúp pháp lý xin giới thiệu một số nội dung cơ bản của Quyết định số 1689/QĐ-BTP:
Về cơ cấu: Quyết định 1689/QĐ-BTP bao gồm 05 điều được cơ cấu như sau:
Điều 1: Chức năng.
Điều 2: Nhiệm vụ và quyền hạn.
Điều 3: Cơ cấu tổ chức, biên chế.
Điều 4: Trách nhiệm và mối quan hệ công tác.
Điều 5: Hiệu lực thi hành.
1. Về chức năng (Điều 1)
Chức năng của Cục Trợ giúp pháp lý (TGPL) không có nhiều sự thay đổi. Ngoài chức năng chức năng tham mưu, giúp Bộ trưởng Bộ Tư pháp quản lý nhà nước, Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung thêm chức năng “tổ chức thực thi pháp luật về TGPL” cho phù hợp với khoản 1, Điều 19, Nghị định số 36/2012/NĐ-CP ngày 18/4/2012 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ, cơ quan ngang Bộ.
2. Về nhiệm vụ và quyền hạn (Điều 2)
Quyết định số 1689/QĐ-BTP có 20 nhóm nhiệm vụ (20 khoản) như trước đây. Ngoài những nhiệm vụ được kế thừa tại Quyết định số 1989/QĐ-BTP như: xây dựng, trình Bộ trưởng kế hoạch công tác dài hạn, 5 năm, hàng năm; xây dựng và tổ chức thực hiện chiến lược, quy hoạch, đề án, chương trình, kế hoạch và dự án, dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật về TGPL; tham gia xây dựng, thẩm định, góp ý các dự án, dự thảo văn bản; xây dựng các văn bản cá biệt, biểu mẫu, giấy tờ về TGPL; hướng dẫn, theo dõi thi hành pháp luật thuộc lĩnh vực TGPL; giúp Bộ trưởng - Chủ tịch Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng ở Trung ương; hướng dẫn chuyên môn, nghiệp vụ về TGPL; hướng dẫn, kiểm tra tổ chức và hoạt động của các tổ chức thực hiện TGPL, người thực hiện TGPL; tổ chức kiểm tra, tham gia thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo; tham gia nghiên cứu khoa học về TGPL; tham gia đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ; thực hiện sơ kết, tổng kết, chế độ báo cáo, thống kê về TGPL; thực hiện hợp tác quốc tế về TGPL; thực hiện công tác thi đua, khen thưởng; quản lý đội ngũ công chức, viên chức và người lao động của Cục; thực hiện chế độ tài chính, kế toán, quản lý, sử dụng ngân sách, tài sản của Cục... Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung một số nhiệm vụ, quyền hạn của Cục cho phù hợp với thực tiễn, được Bộ trưởng Bộ Tư pháp giao thêm và phù hợp với Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 01/6/2015 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án đổi mới công tác TGPL giai đoạn 2015-2025 (sau đây viết tắt là Đề án đổi mới công tác TGPL), cụ thể như sau:
- Khoản 6: ngoài nhiệm vụ "rà soát, hệ thống hóa các văn bản pháp luật thuộc phạm vi quản lý của Cục ", Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung thêm nhiệm vụ "thực hiện hợp nhất văn bản quy phạm pháp luật theo quy định". Nhiệm vụ này là nhiệm vụ mà Cục TGPL thực hiện hàng năm theo yêu cầu của Cục Kiểm tra Văn bản QPPL.
- Tại khoản 8 điểm d: quản lý chuyên ngành về TGPL, ngoài việc kế thừa các nhiệm vụ tại Quyết định số 1989/QĐ-BTP, Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung nhiệm vụ: "Lập và công bố danh sách các tổ chức thực hiện TGPL, trợ giúp viên pháp lý và luật sư được cơ quan nhà nước ký hợp đồng cung cấp dịch vụ để người được TGPL lựa chọn khi có nhu cầu TGPL" cho phù hợp với nội dung Đề án đổi mới công tác TGPL.
- Khoản 9: tách nhiệm vụ “xây dựng các biện pháp hỗ trợ phát triển TGPL” tại khoản 3 Điều 2 Quyết định số 1989/QĐ-BTP thành 01 nhiệm vụ tại khoản 9 Quyết định số 1689/QĐ-BTP "xây dựng và tổ chức thực hiện các biện pháp hỗ trợ phát triển TGPL” bởi lẽ đây là một nhiệm vụ quan trọng được quy định tại điểm b, khoản 17, Điều 2, Nghị định số 22/2013/NĐ-CP phần về TGPL. Đồng thời, để huy động các nguồn tài trợ của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ TGPL, từng bước giảm tải gánh nặng cho ngân sách nhà nước, tiến tới xã hội hóa công tác TGPL, Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung thêm nhiệm vụ "quản lý, hướng dẫn việc huy động và sử dụng các nguồn lực hỗ trợ cho công tác TGPL; có tài khoản để tiếp nhận các khoản đóng góp, tài trợ từ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước theo quy định của pháp luật”.
- Khoản 10: bổ sung mới nhiệm vụ “Thực hiện hỗ trợ từ nguồn ngân sách Trung ương đối với các vụ việc TGPL trong lĩnh vực tố tụng và điều phối nguồn lực thực hiện TGPL đối với các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách hoặc không có điều kiện chi trả theo quy định của pháp luật” nhằm bảo đảm xã hội hóa, tăng cường việc huy động tối đa các nguồn lực cho công tác TGPL, đồng thời phù hợp với nội dung Đề án đổi mới công tác TGPL. Việc điều phối nguồn nhân lực giữa các cá nhân luật sư, các tổ chức hành nghề luật sư trong toàn quốc nhằm bảo đảm đáp ứng tối đa nhu cầu TGPL của người dân, nhất là trong điều kiện một số tỉnh không đủ nguồn lực.
- Khoản 11: theo Quyết định số 1989/QĐ-BTP ngày 17/8/2009 nhiệm vụ hướng dẫn chính sách TGPL theo các chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo dựa theo Chương trình 135 (Quyết định số 135/1998/QĐ-TTg ngày 31/7/1998 của Thủ tướng Chính phủ) được chia làm 02 giai đoạn 1997-2006 là giai đoạn I, giai đoạn 2006-2010 là giai đoạn II, đến nay Chương trình này đã kết thúc. Do vậy, để phù hợp với Quyết định số 135/2009/QĐ-TTg ngày 04/11/2009 của Chính phủ ban hành quy chế quản lý, điều hành thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia, nhiệm vụ này của Cục TGPL theo Quyết định số 1689/QĐ-BTP có sự sửa đổi như sau: "Làm đầu mối giúp Bộ trưởng hướng dẫn, theo dõi, tổ chức thực hiện chính sách TGPL và thực hiện hỗ trợ từ nguồn ngân sách Trung ương trong các Chương trình mục tiêu quốc gia, Chương trình giảm nghèo và Chương trình có liên quan theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ".
- Khoản 13, ngoài nhiệm vụ được kế thừa trước đây là "Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý nhà nước về TGPL", "thực hiện truyền thông, phổ biến pháp luật về TGPL”, Quyết định số 1689/QĐ-BTP bổ sung nhiệm vụ cho Cục TGPL: “xây dựng, quản lý, sử dụng cơ sở dữ liệu về tổ chức, hoạt động TGPL, vụ việc TGPL”, đây là một nhiệm vụ rất quan trọng của cả hệ thống TGPL. Thực tế hiện nay, việc theo dõi tình hình tổ chức và hoạt động của các Trung tâm TGPL mà Cục đang thực hiện mang tính chất thủ công, do vậy, các thông tin, thống kê chưa chính xác và kịp thời nên chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu quản lý nhà nước. Việc xây dựng phần mềm quản lý công tác TGPL nói chung, quản lý hồ sơ vụ việc TGPL nói riêng làm cơ sở thanh toán kinh phí hỗ trợ vụ việc cho các Trung tâm TGPL.
- Khoản 17: bổ sung thêm nhiệm vụ thực hiện "công tác kiểm soát thủ tục hành chính, cải cách thủ tục hành chính" cho phù hợp với nhiệm vụ mà hiện nay Cục đang thực hiện.
3. Về cơ cấu tổ chức, biên chế (Điều 3)
Cơ cấu tổ chức bộ máy của Cục TGPL theo Quyết định số 1689/QĐ-BTP bao gồm 05 đơn vị, cụ thể: Cục có 04 đơn vị thực hiện chức năng quản lý nhà nước bao gồm: Văn phòng Cục; Phòng Chính sách và quản lý nghiệp vụ TGPL; Phòng Quản lý chất lượng TGPL và Phòng Tài chính - Kế toán và 01 đơn vị sự nghiệp là Trung tâm thông tin, dữ liệu TGPL.
Như vậy, trong cơ cấu tổ chức của Cục, 02 đơn vị (Văn phòng Cục, Phòng Tài chính - kế toán) vẫn được giữ nguyên về tên gọi. Phòng Quản lý nghiệp vụ đổi tên gọi thành "Phòng Chính sách và quản lý nghiệp vụ TGPL" cho bao quát hơn, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ hiện nay phòng đang thực hiện. Hơn nữa, nội hàm quản lý về TGPL bao gồm cả quản lý nhà nước và có chức năng điều phối, điều hành chung về TGPL. Phòng quản lý chất lượng vụ việc TGPL đổi tên gọi thành "Phòng quản lý chất lượng TGPL" cho bao quát hơn, rộng hơn. Chức năng, nhiệm vụ của phòng này không chỉ quản lý về chất lượng vụ việc TGPL, mà quản lý chung về chất lượng công tác TGPL, trong đó có nhiệm vụ xây dựng các tiêu chí lựa chọn các tổ chức luật sư tham gia TGPL, đánh giá chất lượng TGPL. Trung tâm thông tin, dữ liệu TGPL được tổ chức lại chức năng, nhiệm vụ trên cơ sở của Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ TGPL. Trung tâm giúp Cục trưởng Cục TGPL xây dựng và tổ chức thực hiện ứng dụng công nghệ thông tin trong tổ chức và hoạt động TGPL; quản lý vụ việc TGPL; xây dựng, quản lý, khai thác, sử dụng cơ sở dữ liệu về tổ chức và hoạt động TGPL; biên tập trang thông tin điện tử TGPL Việt Nam; tổ chức tập huấn, hỗ trợ công nghệ thông tin và hướng dẫn sử dụng phần mềm cơ sở dữ liệu TGPL theo quy định.
Quyết định số 1689/QĐ-BTP không đưa Quỹ TGPL Việt Nam vào vì theo Đề án đổi mới công tác TGPL có nêu "tạm dừng tổ chức và hoạt động của Quỹ TGPL Việt Nam cho đến khi Luật TGPL (sửa đổi) có hiệu lực".
2.4. Trách nhiệm và mối quan hệ công tác (Điều 4)
Điều 4 của Quyết định số 1689/QĐ-BTP quy định về trách nhiệm và mối quan hệ công tác giữa Cục với Lãnh đạo Bộ, các đơn vị thuộc Bộ, Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Quyết định số 1689/QĐ-BTP về cơ bản giữ nguyên Điều 4 của Quyết định số 1989/QĐ-BTP, có bổ sung mới quy định phối hợp với các đơn vị trong Bộ như Cục Quản lý xử lý vi phạm hành chính và theo dõi thi hành pháp luật (điểm d); Cục Kiểm soát thủ tục hành chính (điểm đ); Thanh tra Bộ (điểm e); Cục Bổ trợ tư pháp (điểm g); Cục Công nghệ thông tin (điểm h); Học viện Tư pháp (điểm i); Cục công tác phía Nam (điểm k)... cho phù hợp với các nội dung cần phối hợp có liên quan đến lĩnh vực TGPL.
2.5. Hiệu lực thi hành (Điều 5)
Quyết định số 1689/QĐ-BTP có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký (21/9/2015) và thay thế Quyết định số 1989/QĐ-BTP ngày 17/8/2009 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục TGPL. Quyết định số 1689/QĐ-BTP quy định Chánh Văn phòng, Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Cục trưởng Cục TGPL, Thủ trưởng các đơn vị thuộc Bộ, Giám đốc Sở Tư pháp, Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này.
Trên đây là một số nội dung cơ bản của Quyết định số 1689/QĐ-BTP ngày 21/9/2015 thay thế Quyết định số 1989/QĐ-BTP ngày 17/8/2009 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục TGPL.
Vũ Hồng Anh