Mùa xuân nơi mảnh đất cực Tây Tổ quốc. Hướng về biên giới giữa đại ngàn xa xăm lô nhô mái nhà trong sương mù và đằng xa thấp thoáng thôn nữ khiến lòng xao xuyến. Là nỗi niềm của tôi, trước cảnh mùa xuân đất trời, mùa xuân đất nước, cảnh cuộc sống yên bình nơi biên giới xa xôi. Đó là tâm trạng chuyến công tác về xã Sen Thượng, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên với vai trò người bào chữa đầu tháng 3 năm 2023.
Sứ mệnh trợ giúp pháp lý đè nặng trên vai nhưng kết quả không ngoài sự mong đợi và trở thành niềm động viên, khích lệ tinh thần ta tiếp tục trên chặng đường đồng hành cùng người được trợ giúp pháp lý đi tìm chân lý. Nhưng tận sâu đáy lòng cho ta một nỗi buồn mang tên “Nỗi buồn nghề nghiệp”. Là trợ giúp viên pháp lý được bổ nhiệm vào ngày cuối cùng của năm 2022. Tôi bỡ ngỡ, băn khoăn, lo lắng trước nhiệm vụ được giao nhưng rồi niềm hạnh phúc vỡ òa trước cảnh mẹ già tóc bạc trắng ôm con khóc khi con được trả tự do về với gia đình, về với đại ngàn thân thương nơi thôn dã. Mặc dù vụ việc đã khép lại với cái kết có hậu nhưng để lại ấn tượng sâu đậm trong tôi và nay xin được chia sẻ như sự giải bày bày nỗi niềm của những người làm công tác trợ giúp pháp lý.
Đầu tháng 3 năm 2023, Chi nhánh Trợ giúp pháp lý số 5 huyện Mường Nhé nhận được đơn yêu cầu trợ giúp pháp lý của anh CPX xã Sen Thượng, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên từ Cơ quan Cảnh sát Điều tra Công an huyện Mường Nhé chuyển đến. Yêu cầu bào chữa hành vi cố ý gây thương tích theo khoản 1 Điều 134 Bộ luật Hình sự. Sau khi hoàn tất thủ tục bào chữa, qua buổi cung đầu tiên cho thấy nguyên nhân vụ án xuất phát từ việc tranh chấp đất đai với tình tiết đơn giản tưởng chừng không còn gì đơn giản hơn. Nội dung diễn biến vụ án: chiều ngày 01/01/2023 anh CPX bản ST, xã Sen Thượng, huyện Mường Nhé thấy ông HH đang loay hoay quan sát tại lối ré vào nhà mình cùng sáu hộ khác ngay đường bê tông liên thôn. Khi được hỏi ông HH cho biết ý định săn lấp một nền nhà ngay lối đi. Nghe vậy, anh CPX phản đối với hai lý do: Thứ nhất, anh CPX khẳng định đây là đất nương nhà mình; thứ hai, địa điểm ông HH dự định săn lấp là lối đi chung của bảy hộ dân trong đó có gia đình anh CPX. Sau ý kiến của CPX thì ông HH hứa sẽ không săn lấp, ai về nhà náy và từ trước đến nay giữa hai gia đình không có mâu thuẫn, xích mích gì. Đến chiều ngày 06/01/2023, trong lúc đang ngủ nghe tiếng máy xúc, anh CPX dậy cầm theo dao quắm (dao phát) bằng kim loại, cán gỗ dài khoảng 34cm lên chỗ máy xúc. Đến nơi, anh CPX bước đến gần ông HH khoảng 1m và hỏi “tại sao hôm trước ông đã hứa sẽ không xúc nền nhà nữa sao hôm nay ông lại xúc? Ông HH trả lời rằng “đây là đất nhà tao tao cứ xúc!” với câu trả lời mang hàm ý thách thức của ông HH và thế là anh CPX giơ dao lên nhắm vào vai trái ông HH chém từ trên xuống dưới, từ phải qua trái. Thấy vậy, ông HH cúi người né chém trúng tai trái và dao quắm tuột rơi xuống đất, lúc này ông HH hai tay ôm vết chém với tư thế ngồi xổm. Thấy thế anh CPX dùng cán gỗ vụt mạnh vào lưng làm ông HH nằm sấp xuống đất, ngay lúc này ông TPA là con trai ông HH đứng cách đó hai mét nhảy vào can ngăn và đưa tay đỡ ông HH dạy. Đúng lúc này anh CPX dùng cán gỗ nhắm thẳng lưng ông HH vụt mạnh phát thứ hai nhưng trúng vào tay trái ông TPA. Sau khi vụt xong phát thứ hai thì anh CPX không nói gì mà nhặt lấy lưới dao tra vào cán ung dung đi về nhà như chưa có gì xẩy ra.
Hậu quả là ông HH bị tổn hại sức khẻo 5% và ông TPA bị gẫy 1/3 xương trụ cánh tay trái với tỷ lệ thương tật là 8%. Về trách nhiệm dân sự hai bị hại yêu cầu bồi thưởng mỗi người là năm mươi triệu Việt Nam đồng.
Như vậy, hành vi dùng hung khí cố ý gây thương tích của anh CPX ít nhiều mang tính chất côn đồ và năm 2018 anh CPX bị tòa án nhân dân huyện Mường Nhé tuyên phạt 18 tháng tù về hành vi tàng trữ trái phép chất ma túy. Về hoàn cảnh gia đình, anh CPX đã ngoài tuổi 45 chưa xây dựng gia đình và sống chung với mẹ già ngoài 70 tuổi. Hai mẹ con nương tựa vào nhau cơm cháo qua ngày nên thật sự khiến tôi không khỏi lo lắng, trăn trở và tìm phương án bào chữa tốt nhất cho anh CPX. Cuối cùng tôi lựa chọn phương án thuyết phục bị hại rút yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can. Nghĩ là làm, tôi vào nhà tạm giữ trao đổi với anh CPX về phương án và khả năng kinh tế thực hiện nghĩa vụ bồi thường thiệt hại. Sau khi phân tích những bất lợi khi đưa vụ án ra xét xử, khả năng vụ án được đình chỉ, thì anh CPX đồng ý phương án của người bào chữa và khả năng kinh tế bồi thường tối đa cho mỗi bị hại là không quá mười năm triệu. Ngay sau đó tôi trao đổi với người tiến hành tố tụng và lên kế hoạch thực hiện. Mục tiêu đã có nhưng làm thế nào để đặt được mục tiêu, thì quả là vấn đề thách thức và nan giải. Tôi trăn trở suy tính các giải pháp thực hiện như thế nào mới hiệu quả và cuối cùng thực hiện kế hoạch đánh đòn tâm lý với hai mục tiêu cụ thể: mục tiêu thứ nhất, tôi xoay quanh hoàn cảnh đáng thương của bị can là đã 45 tuổi không lấy được vợ, có khó khăn trong giao tiếp với người khác và nhất là mẹ già hơn 70 tuổi tóc bạc trắng không ai chăm sóc; thứ hai, phải chứng minh được lỗi của bị hại trong việc dẫn đến hành vi cố ý gây thương tích của anh CPX. Từ đó thuyết phục bị hại chấp nhận hòa giải theo kế hoạch định sẵn và tranh thủ sự ủng hộ của chính quyền xã. Để chứng minh được lỗi của bị hại, tôi liên hệ làm việc với chính quyền xã nhằm xác minh có hay không hành vi vi phạm pháp luật đất đai của bị hại trong việc săn lấp nền nhà. Quả nhiên, sau khi làm việc với lãnh đạo UBND xã, Công chức địa chính liên quan thửa đất nằm trong quy hoạch đất nông nghiệp nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho hộ nào; việc ông HH thuê máy xúc săn lấp nền nhà không làm thủ tục xin phép theo quy định, hơn nữa ngang nhiên săn lấp lối đi chung của hộ 7 hộ dân trong đó có hộ ông CPX là sự thật và điều quan trọng là diện tích đất săn lấp không phải đất ở. Ngoài ra, lãnh đạo UBND xã cho biết ông HH là phó đoàn thể xã Sen Thượng, ông TPA công tác bên trường cấp 1+2 của xã. Khi thu thập được thông tin có lợi ngoài sự mong đợi, tôi đã thuyết phục được các bị hại chấp nhận hòa giải, đồng ý rút yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can nhưng bị hại cương quyết giữ nguyên mức bồi thường mỗi người là năm mươi triệu Việt Nam đồng. Trên thực tế hai bị hại chỉ sơ cứu tại trạm y tế xã không phát sinh chi phí cứu chữa và không có giấy tờ chứng minh cho yêu cầu bồi thường thiệt hại là có cơ sở. Bởi vậy, tôi đã làm việc trực tiếp với lãnh đạo UBND xã và phó Bí thư thường trực Đảng ủy là người phụ trách khối Đoàn thể. Tôi phân tích sự ảnh hưởng xấu đến uy tín của chính quyền xã khi vụ án được đưa ra xét xử và mong muốn lãnh đạo xã thuyết phục hai bị hại chấp nhận mức bồi thường thiệt hại tối đa cho mỗi người là mười năm triệu và rút yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với anh CPX. Tại buổi làm việc lãnh đạo xã ủng hộ quan điểm của trợ giúp viên pháp lý và hứa làm công tác tư tưởng cho bị hại, sớm báo cáo kết quả cho người bào chữa tiến hành các bước tiếp theo. Ba ngày sau chính quyền xã thông báo hai bị hại chấp nhận mức bồi thường cho mỗi người là mười lăm triệu như trao đổi và đồng ý rút yêu cầu. Thế nhưng việc huy động một lúc ba mươi triệu tiền mặt là số tiền quá lớn so với hoàn cảnh kinh tế gia đình anh CPX và cần thời gian. Đến ngày 26/4/2023, vụ án chuyển sang giai đoạn truy tố và gia đình CPX huy động đủ tiền. Tôi hẹn đến trụ sở Chi nhánh Trợ giúp pháp lý số 5 giúp các bên thủ tục ghi nhận sự thỏa thuận, giao nhận tiền. Rồi dẫn gia đình CPX cùng bị hại sang Viện kiểm sát nhân dân huyện Mường Nhé làm thủ tục rút đơn yêu cầu khởi tố vụ án, khởi tố bị can đối với anh CPX. Khoảng 11 giờ cùng ngày hoàn tất thủ tục đình chỉ vụ án, đình chỉ bị can và chúng tôi vào nhà tạm giữ đón anh CPX. Bước qua cánh cửa sắt mẹ anh CPX không ngừng ngó nghiêng và gọi tên con bằng tiếng dân tộc. Nhìn bà cụ tóc bạc trắng, dáng xiêu vẹo và luôn miệng gọi con trong vô vọng làm tim tôi nhói đau theo nhịp gọi. Khi cánh cửa buồng giam hé mở anh CPX bước ra mẹ ôm chầm lấy con và òa khóc, khiến tôi nhiều cảm xúc lẫn lộn. Chứng kiến cảnh đoàn tụ trong nước mắt cũng là thời khắc tôi trút bỏ được gánh nặng tâm tư của người bào chữa và đó là cái kết có hậu cho số phận pháp lý của anh CPX.
Tôi cho rằng người thực hiện trợ giúp pháp lý ngoài nắm vững quy định pháp luật là chưa đủ. Điều quan trọng là phải biết vận dụng linh hoạt kết hợp những kỹ năng mềm vào quá trình thực hiện và tùy cơ ứng biến. Mỗi vụ án là một bài học kinh nghiệm gắn liền với tâm trạng vui buồn của những người làm công tác trợ giúp pháp lý. Mặc dù không ít khó khăn, thử thách nhưng với sứ mệnh của chính sách trợ giúp pháp lý miễn phí và niềm hy vọng duy nhất của người được trợ giúp pháp lý. Tôi hy vọng chặng đường tiếp theo trên hành trình đi tìm công lý trong các vụ án trở thành niềm đam mê và góp phần nâng cao uy tín của ngành là mục tiêu của mỗi trợ giúp viên pháp lý./.
Lý A Chía- Chi nhánh TGPL số 5 Trung tâm TGPL tỉnh Điện Biên.