TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO NẠN NHÂN BẠO LỰC GIA ĐÌNH TRỢ GIÚP PHÁP LÝ CHO NẠN NHÂN BẠO LỰC GIA ĐÌNH 1. Quyền được trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình Những năm gần đây, nhiều vụ bạo lực gia đình đã xảy ra ở nhiều địa phương, ở cả miền núi, đồng bằng và thành phố. Đối tượng bị bạo lực gia đình đa dạng, không chỉ phụ nữ, trẻ em mà cả người già, người lao động trí thức... Hình thức bạo lực gia đình cũng đa dạng hơn, không chỉ bạo lực thể chất mà còn cả bạo lực về tinh thần, tình dục và kinh tế. Bạo lực gia đình gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng cho con người, nhất là đối với phụ nữ, trẻ em. Bạo lực đối với phụ nữ vẫn là một trong những vấn đề nhức nhối mà phụ nữ phải đối mặt trên quy mô toàn cầu. Báo cáo Điều tra quốc gia về bạo lực đối với phụ nữ ở Việt Nam năm 2019 (trên 5.976 phụ nữ từ 15-64 tuổi) cho thấy, tuy tỷ lệ bạo lực ở các hình thức đều thấp hơn so với năm 2010, song tình hình còn khá phức tạp. Năm 2019, cứ ba phụ nữ thì có gần hai phụ nữ (62,9%) từng bị chồng/bạn tình bạo lực thể xác, tình dục, tâm lý (tinh thần và kiểm soát hành vi) và/hoặc bị bạo lực kinh tế; có 31,6% phụ nữ chịu các hình thức bạo lực này trong năm 2019; 13,3% phụ nữ bị chồng bạo lực tình dục trong đời và 5,7% bị bạo lực này vào thời điểm khảo sát và hầu hết những phụ nữ này cũng bị bạo lực thể xác. Phụ nữ bị chồng/bạn tình bạo lực nhiều hơn so với bạo lực do người khác gây ra và chịu những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, năng suất lao động và cuộc sống nói chung. Theo Báo cáo số 237/BC-CP ngày 16/5/2024 của Chính phủ về kết quả thực hiện các mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới năm 2023 thì năm 2023 có 3.122 hộ xảy ra bạo lực gia đình với hơn 3.240 vụ. Trong đó, bạo lực thân thể xảy ra nhiều nhất với 1.520 vụ, tiếp đến là bạo lực tinh thần 1.404 vụ, bạo lực kinh tế 230 vụ và bạo lực tình dục 110 vụ. Có 3.193 nạn nhân của bạo lực gia đình, gồm có 2.628 nữ và 565 nam.                                                    Bạo lực gia đình thường được chia thành 04 loại:               Ngày 14/11/2022, Quốc hội khóa XV kỳ họp thứ 4 đã thông qua Luật Phòng, chống bạo lực gia dình nhằm hoàn thiện thể chế về công tác phòng, chống bạo lực gia đình theo hướng tăng cường các biện pháp bảo vệ quyền con người theo Hiến pháp năm 2013. Luật Phòng, chống bạo lực gia đình có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2023, trong đó có những quy định về trợ giúp pháp lý cho người bị bạo lực gia đình thuộc diện được trợ giúp pháp lý như quyền được trợ giúp pháp lý của người bị bạo lực gia đình tại điểm d khoản 1 Điều 9; trợ giúp pháp lý là một trong những biện pháp ngăn chặn hành vi bạo lực gia đình và bảo vệ, hỗ trợ người bị bạo lực gia đình được quy định tại điểm e khoản 1 Điều 22 và khoản 1 Điều 30; Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước và tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý được xác định là một trong những cơ sở trợ giúp phòng, chống bạo lực gia đình quy định tại điểm d khoản 2 Điều 35 và khoản 2 Điều 38… Đây là những quy định trợ giúp pháp lý lần đầu được quy định tại Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2022. Các quy định này thể hiện sự đồng bộ trong hệ thống pháp luật Việt Nam giữa các quy định của Luật Trợ giúp pháp lý và Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Qua đó, góp phần bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý của nạn nhân bạo lực gia đình được tổ chức triển khai trên thực tế. Cụ thể, một trong những quyền của nạn nhân bạo lực gia đình có khó khăn về tài chính là được cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí theo quy định Luật Trợ giúp pháp lý 2017. Theo Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, người bị bạo lực gia đình sẽ được trợ giúp pháp lý miễn phí nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây: Người bị bạo lực gia đình thuộc hộ nghèo; người bị bạo lực gia đình là trẻ em; người bị bạo lực gia đình là người có công với cách mạng; người bị bạo lực gia đình là người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn; nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình thuộc hộ cận nghèo hoặc được hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng theo quy định pháp luật… và các trường hợp khác theo quy định Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý.             Khi gặp vướng mắc pháp luật, người bị bạo lực gia đình thuộc các trường hợp nêu trên sẽ được trợ giúp pháp lý miễn phí thông qua việc: Được tư vấn pháp luật (hướng dẫn, đưa ra ý kiến, giúp soạn thảo văn bản liên quan đến tranh chấp, khiếu nại, vướng mắc pháp luật; hướng dẫn giúp các bên hòa giải, thương lượng, thống nhất hướng giải quyết vụ việc); được bào chữa hoặc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trước các cơ quan tiến hành tố tụng như Công an, Viện kiểm sát, Tòa án; được đại diện ngoài tố tụng trước các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khác để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương và tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý sẽ cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư, tư vấn viên pháp luật, cộng tác viên trợ giúp pháp lý thực hiện trợ giúp pháp lý miễn phí để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người bị bạo lực gia đình. 2. Kết quả trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình Trong thời gian qua, hoạt động trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình cũng được quan tâm triển khai trên thực tế. Cùng với việc triển khai Luật Trợ giúp pháp lý và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Trợ giúp pháp lý thì Bộ Tư pháp cũng đã kịp thời ban hành các văn bản triển khai chính sách liên quan đến trợ giúp pháp lý cho người bị bạo lực như: Triển khai Chiến lược phát triển gia đình Việt Nam đến năm 2030 và Chương trình về phòng, chống bạo lực gia đình trong tình hình mới đến năm 2025 (Công văn số 536/BTP-TGPL ngày 25/02/2022); Triển khai Chương trình Phòng ngừa và ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới giai đoạn 2021 – 2025 (Công văn số 4878/BTP-TGPL ngày 23/12/2021).  Bên cạnh đó, Bộ Tư pháp cũng đã ban hành các văn bản hướng dẫn trợ giúp pháp lý cho nạn nhân mua bán người, trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật... trong đó có đề cập đến đối tượng là người bị bạo lực gia đình (như Công văn số 391/BTP-TGPL ngày 14/02/2022 triển khai Chương trình phòng, chống mua bán người, Quyết định 1731/QĐ-BTP ngày 17/01/2021 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Chương trình hành động Quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021 – 2030; Quyết định số 1334/QĐ-BTP ngày 10/6/2022 của Bộ Tư pháp triển khai Quyết định số 2156/QĐ-TTg ngày 21/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chương trình hành động quốc gia về người cao tuổi giai đoạn 2021-2030) và các văn bản chỉ đạo khác có liên quan. Bộ Tư pháp đã xây dựng nhiều tài liệu hướng dẫn và tổ chức tập huấn cho Trợ giúp viên pháp lý, chuyên viên pháp lý, người tập sự Trợ giúp pháp lý, luật sư ký hợp đồng thực hiện trợ giúp pháp lý của một số Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương[1]. Triển khai các quy định, hướng dẫn trên, các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã chủ động thực hiện các vụ việc trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bị bạo lực gia đình thuộc diện được trợ giúp pháp lý, đặc biệt các vụ việc tham gia tố tụng, các vụ việc nổi cộm được dư luận xã hội chú ý, các phương tiện thông tin đại chúng như đài phát thanh, truyền hình, báo chí, mạng xã hội đưa tin; đẩy mạnh hoạt động truyền thông, nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và cộng đồng xã hội về quyền được trợ giúp pháp lý của các nhóm đối tượng nói chung và nạn nhân bị bạo lực gia đình nói riêng; tăng cường phối hợp với Sở Lao động - Thương binh và Xã hội, Ủy ban nhân dân cấp xã, Hội Bảo vệ quyền trẻ em, Hội phụ nữ, Hội người cao tuổi,..., các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, cơ quan báo chí, truyền thông trên địa bàn và các cơ quan, tổ chức có liên quan khác từ đó phát hiện, thông tin và phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý... Trong thời gian qua, các tổ chức và người thực hiện trợ giúp pháp lý trong cả nước đã nhận được sự quan tâm chỉ đạo kịp thời của các cấp chính quyền, các cơ quan tổ chức hữu quan ở Trung ương và địa phương; sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, tổ chức, đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng ở Trung ương và địa phương… trong việc thông tin, thông báo và phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý, đặc biệt là trợ giúp pháp lý cho người bị bạo lực. Triển khai thực hiện Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 quy định về phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng công tác phối hợp giữa Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước và các cơ quan tiến hành tố tụng được thực hiện một cách nghiêm túc; tạo điều kiện cho người thực hiện TGPL tham gia đầy đủ các hoạt động tố tụng và bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích hợp pháp của người bị bạo lực... Đồng thời, các địa phương cũng đang triển khai các quy định của Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP ngày 15/12/2021 của liên tịch Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp tạo điều kiện thuận lợi cho người được trợ giúp pháp lý, trong đó có nạn nhân bạo lực gia đình tham gia tố tụng theo hình thức trực tuyến. Ngày 19/5/2022, Bộ Tư pháp và Tòa án nhân dân tối cao ký chương trình phối hợp số 1603/CTPH-BTP-TANDTC về người thực hiện trợ giúp pháp lý trực tại Tòa án nhân dân nhằm bảo đảm tốt nhất và kịp thời cho người được trợ giúp pháp lý. Kết quả, các tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý đã kịp thời cung cấp hàng trăm vụ việc trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình có khó khăn về tài chính[2]. Qua theo dõi, nạn nhân bạo lực gia đình có khó khăn về tài chính trợ giúp pháp lý chủ yếu với hình thức tư vấn, trong lĩnh vực pháp luật dân sự, hôn nhân và gia đình. Trong đó, có nhiều vụ việc trợ giúp pháp lý cho người bị bạo lực gia đình thuộc diện được trợ giúp pháp lý đã bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp cho nạn nhân bạo lực gia đình. Các vụ việc đều được các Trung tâm trợ giúp pháp lý tạo điều kiện phân công trợ giúp viên pháp lý, luật sư có nhiều kinh nghiệm thực tế, am hiểu tâm lý để thực hiện trợ giúp pháp lý cho nạn nhân bạo lực gia đình thuộc diện được TGPL nhất là trẻ em, phụ nữ. Mỗi vụ việc trợ giúp pháp lý là một hoàn cảnh, một mảnh đời éo le, khó khăn, do đó giúp người được trợ giúp pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp là đã một thành công với mỗi người thực hiện trợ giúp pháp lý./. Thanh Trịnh Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý./.