Công lý và những phận đời khuyết tật: 5 năm một hành trình nhân áiGiữa những lặng lẽ của đời sống người khuyết tật, có những câu chuyện mà nỗi đau không nói thành lời, và cũng có những khoảnh khắc ấm áp giúp họ thêm vững tin để bước tiếp. Năm năm qua, bên cạnh sự nghiệt ngã của số phận, vẫn có những sự đồng hành lặng lẽ, những bàn tay chìa ra đúng lúc để mỗi phận đời mong manh tìm thấy ánh sáng của sự cảm thông và công bằng. Hành trình ấy không ồn ào, nhưng đủ để nhắc rằng trong cuộc đời này, vẫn luôn có những tấm lòng chọn đứng về phía những người cần được chở che nhất.Khát vọng công lý cho người không thể tự bảo vệ mình Người khuyết tật là một trong những nhóm yếu thế dễ bị tổn thương nhất trong đời sống xã hội. Họ thiệt thòi trong điều kiện sống, hạn chế trong nhận thức, bị rào cản bởi bệnh tật và đôi khi cả môi trường xung quanh. Nhưng có một điều đau lòng hơn: nhiều người trong số họ không thể tự bảo vệ mình khi đối diện với bạo lực, xâm hại hay những tranh chấp pháp lý phức tạp. Trong bối cảnh ấy, hoạt động trợ giúp pháp lý (TGPL) tại tỉnh Kiên Giang – nay là tỉnh An Giang đã trở thành “lá chắn pháp lý” cho hàng trăm người khuyết tật suốt 5 năm qua (2021–2025). Với sự thầm lặng, bền bỉ và đầy trách nhiệm, đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý đã góp phần đưa công lý đến với những con người không may mắn, giúp họ đứng dậy, được lắng nghe và được tôn trọng. Và phía sau những con số, kế hoạch hay văn bản pháp lý là những câu chuyện thật, những mảnh đời thật – đôi khi đau xót đến nghẹt thở – nhưng cũng đầy nhân văn, như ánh lửa nhen lên trong cuộc đời những người tưởng như đã bị bỏ quên. Đưa pháp luật đến gần hơn với người yếu thế Giai đoạn 2021–2025, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Kiên Giang (nay là An Giang) triển khai hàng loạt kế hoạch theo các quyết định và chỉ đạo của Chính phủ, UBND tỉnh và Sở Tư pháp. Không thụ động chờ người dân tìm đến, Trung tâm chủ động “đi từng nơi, gặp từng người” – phối hợp với UBND các xã, cơ sở bảo trợ xã hội, Công an địa phương,… để tìm hiểu từng mảnh đời khó khăn. Đặc biệt, công tác truyền thông trở thành “cánh tay nối dài” giúp pháp luật đến gần hơn với người khuyết tật. Trên 71.800 tờ gấp được phát miễn phí tại ấp, xã; Chuyên mục TGPL trên Báo Kiên Giang, Đài Truyền hình Kiên Giang (nay là An Giang) được duy trì đều đặn; Trang thông tin điện tử của Trung tâm có hơn 1,2 triệu lượt truy cập. Nhờ vậy, những trường hợp tưởng chừng sẽ chìm trong im lặng đã được phát hiện kịp thời – trong đó có rất nhiều vụ hiếp dâm người khuyết tật và tranh chấp dân sự, là những minh chứng sống động cho hành trình bảo vệ công lý của Trung tâm. Những con số biết nói từ hành trình 5 năm Chỉ trong 5 năm, Trung tâm đã thực hiện: 21 trường hợp tư vấn pháp luật, 113 vụ việc TGPL tham gia tố tụng (51 vụ hình sự, 61 vụ dân sự), 01 vụ đại diện ngoài tố tụng. Riêng năm 2024 có 31 vụ việc liên quan trực tiếp đến người khuyết tật. Một dấu mốc đáng ghi nhận: 100% người khuyết tật có khó khăn về tài chính được trợ giúp khi có nhu cầu. Phía sau những con số ấy là sự kiên trì của dội ngũ Trợ giúp viên và Luật sư cộng tác – những người âm thầm đứng phía sau, nắm tay người yếu thế bước vào phòng hỏi cung, phòng xét xử, những buổi hòa giải căng thẳng, hay những khoảnh khắc tưởng chừng như đuối sức. Những câu chuyện lay động về hành trình tìm lại công lý Sáng 8/4/2023, tại huyện Giồng Riềng, chị Trịnh Thị L – người khuyết tật đặc biệt nặng – ở nhà một mình. Lợi dụng hoàn cảnh đó, Phạm Quốc C đã xâm hại chị. Sự việc có lẽ sẽ mãi bị che giấu nếu không có một người hàng xóm tình cờ nhìn thấy qua cửa sổ. Chính khoảnh khắc ấy đã cứu chị khỏi bi kịch sâu hơn.   Mẹ con Thị T sau khi đoàn tụ. Trợ giúp viên pháp lý vào cuộc, bảo vệ chị từ giai đoạn điều tra đến xét xử. Nhờ lập luận thuyết phục và sự kiên trì, Tòa phúc thẩm đã nâng hình phạt từ 1,6 năm lên 2 năm tù, áp dụng tình tiết tăng nặng vì nạn nhân là người khuyết tật đặc biệt nặng. Khoản bồi thường 20 triệu đồng không lớn, nhưng là sự khẳng định rằng phẩm giá của chị vẫn được pháp luật bảo vệ. Nhưng nỗi đau của chị L chưa phải là câu chuyện duy nhất khiến người ta day dứt. Cũng trong năm ấy, ở huyện Gò Quao, một người phụ nữ khuyết tật khác – chị Bùi Thị Hằng N – đã bị xâm hại. Chị mắc chứng chậm phát triển tâm thần nặng, hoàn toàn không có khả năng nhận thức hay điều khiển hành vi. Mọi chuyện chỉ được phát hiện khi mẹ chị vô tình kiểm tra camera trong nhà. Kết luận giám định xác nhận chị không thể tự nguyện trong quan hệ tình dục. Trợ giúp viên pháp lý kiên trì bảo vệ suốt quá trình tố tụng, làm rõ rằng “sự đồng ý” không tồn tại đối với một người không đủ năng lực nhận thức. Tòa tuyên phạt bị cáo 1 năm tù và buộc bồi thường 14,29 triệu đồng. Dù mức án còn có ý kiến khác nhau, nhưng điều quan trọng là tiếng nói của chị – dù yếu ớt – đã được lắng nghe. Chuyện của Thị T – người mẹ mù tìm lại hạnh phúc bên con. Đây cũng là một trong các câu chuyện có hậu trong hành trình TGPL 5 năm qua – không phải là tiếng khóc của nạn nhân, mà là giọt nước mắt đoàn tụ của một mái ấm tưởng chừng đã tan vỡ. Anh Hùng E và chị Thị T đều là người khuyết tật đặc biệt nặng ở huyện Hòn Đất – mất hoàn toàn thị lực. Cuộc sống nghèo khó, thiếu thốn, áp lực từ gia đình khiến mâu thuẫn ngày càng lớn dần, chị T đi khỏi nhà chồng và không được tiếp xúc với con trong thời gian khá dài. Anh E nộp đơn ly hôn và xin quyền nuôi con; chị T cũng kiên quyết muốn có  con ở bên cạnh. Hai anh em khuyết tật bán vé số mưu sinh tại Rạch Giá (An Giang). Khi vụ án chuẩn bị đưa ra xét xử, chị T được người quen dẫn đến Trung tâm TGPL nhà nước. Không chỉ bảo vệ một bên, Trung tâm bố trí Trợ giúp viên và Luật sư cho cả hai vợ chồng, bảo đảm sự công bằng và đầy tính nhân văn trong hoạt động TGPL. Buổi hòa giải được tổ chức. Tất cả mọi người: Thẩm phán, Thư ký, người bảo vệ cho cả hai bên cùng ngồi trong căn phòng nhỏ – hai con người mù lòa đang cố níu lấy điều tốt đẹp cuối cùng của cuộc hôn nhân. Trong ánh sáng le lói của pháp luật và sự đồng cảm, họ hiểu ra điều quan trọng nhất: đứa bé cần cha mẹ hơn bất kỳ phán quyết nào. Và rồi, điều kỳ diệu đã xảy ra: hai người rút đơn, trở lại chung sống. Sau phiên hòa giải, Trung tâm không rời bỏ chị T. Những tháng sau đó, TGPL vẫn giữ liên lạc, gọi điện hỏi thăm, tư vấn các vấn đề nhỏ nhặt của cuộc sống vợ chồng – từ chuyện chăm con, chi tiêu, đến những cảm xúc bất an của một người mẹ mù. Giờ đây, chồng đi làm xa, chị T được sống cùng con. Ban ngày chị đi bán vé số; tối đến lại đi làm mát-xa tại cơ sở dành cho người mù. Cuộc sống vẫn vất vả, nhưng chị bảo rằng mình… hạnh phúc. Hạnh phúc vì còn con. Hạnh phúc vì còn người bên cạnh khi mình yếu đuối. Hạnh phúc vì khi tuyệt vọng nhất, có người nắm tay mình đi qua bóng tối. Và TGPL ở câu chuyện này không chỉ là pháp luật, đó là sự tử tế. Những rào cản còn đó trên hành trình bảo vệ người khuyết tật Dù đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận, TGPL cho người khuyết tật vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức: Một bộ phận người khuyết tật khó tiếp cận thông tin, không biết họ có quyền được TGPL miễn phí. Một số vụ việc bị che giấu bởi tâm lý e dè, sợ điều tiếng. Nhiều người khuyết tật không có giấy tờ chứng minh,.. Sự phối hợp giữa các cơ quan cơ sở đôi khi chưa đồng bộ, khiến việc phát hiện – giới thiệu đối tượng còn chậm hoặc chưa được quan tâm. Người khuyết tật ở vùng sâu, vùng xa gặp nhiều trở ngại trong di chuyển, tham gia tố tụng hay hòa giải. Những rào cản đó cần sự chung tay của cả hệ thống: chính quyền địa phương, cơ quan tố tụng, các tổ chức xã hội và cộng đồng. Hành trình phía trước: không để ai bị bỏ lại phía sau Bước sang giai đoạn 2026–2030, Trung tâm đặt mục tiêu: Tăng cường công tác truyền thông; cũng như công tác phối hợp với tất cả các cơ quan, tổ chức trong việc phát hiện, thông tin, giới thiệu đến Trung tâm TGPL nhà nước. Mặt khác, nâng cao kỹ năng chuyên môn, tâm lý học, giao tiếp đặc thù cho đội ngũ người thực hiện TGPL. Mục tiêu ấy không chỉ là nhiệm vụ – đó là trách nhiệm, là lương tâm của những con người làm công tác pháp luật. Năm năm nhìn lại, TGPL đã trở thành điểm tựa của những phận đời yếu thế tại Kiên Giang – nay là An Giang. Những vụ án đau lòng được đưa ra ánh sáng; những mái ấm tưởng chừng tan vỡ được nối lại; và những con người đứng giữa bóng tối đã tìm thấy con đường đi tiếp. Công lý không phải lúc nào cũng đến bằng bản án nặng hay mức bồi thường lớn. Đôi khi, công lý chỉ đơn giản là giúp một người mẹ mù được ôm con mỗi tối. Và đôi khi, công lý chính là sự hiện diện của một Trợ giúp viên pháp lý – người sẵn sàng lắng nghe, đồng cảm, cầm tay người khuyết tật và nói rằng: “Anh/chị không đơn độc, pháp luật luôn ở bên anh/chị và chúng tôi nữa.”                                                                                                     Định Giang