Thời gian qua, tình trạng người chưa thành niên (bao gồm trẻ em và người từ 16 đến dưới 18 tuổi) phạm tội vẫn xảy ra. Ở độ tuổi này, các em đang phát triển nhanh về thể chất, nhưng nhận thức chưa chín chắn, tâm sinh lý có những bất ổn, các em dễ bị lôi kéo, kích động dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật.
Trước thực tế nêu trên, các cơ quan, đơn vị trên địa bàn tỉnh đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, vừa đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức chấp hành pháp luật cho người chưa thành niên, vừa hỗ trợ pháp lý để giúp các em có cơ hội sửa sai, sớm làm lại cuộc đời.
Tính nhân văn trong trợ giúp pháp lý
Bà Phan Thị Thơm, Trợ giúp viên pháp lý Trung tâm Trợ giúp pháp lý (TGPL) nhà nước số 1 (Sở Tư pháp tỉnh Đồng Nai) chia sẻ: Tính nhân văn trong hoạt động TGPL là TGPL hoàn toàn miễn phí cho các đối tượng yếu thế trong xã hội, trong đó có trẻ em và người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi. Đa số các em phạm tội đều do nhận thức về pháp luật còn có những hạn chế nhất định; bị bạn bè hoặc đối tượng xấu rủ rê, lôi kéo vào các hành vi vi phạm pháp luật mà không lường trước hậu quả.
Trong những năm qua, việc tham gia của trợ giúp viên pháp lý trong quá trình tố tụng đã góp phần quan trọng trong việc xác định sự thật khách quan của những vụ án có người chưa thành niên phạm tội, giúp Hội đồng Xét xử đưa ra được những bản án công tâm, có tình, có lý, để cho các em thanh thiếu niên phạm tội có cơ hội sửa sai, làm lại cuộc đời.
Một trong những vụ việc điển hình được trợ giúp viên pháp lý Trung tâm TGPL nhà nước số 1 tham gia bảo vệ quyền lợi thành công tại phiên tòa là trường hợp của em K. (ngụ phường Xuân Lập).
Cụ thể, một người bạn của K. có mâu thuẫn với Q. Ngày 19-9-2024, khi thấy Q. đang chơi bi da tại một quán trên địa bàn phường Long Khánh thì người này nảy sinh ý định đánh Q., nên đã rủ K. cùng một số người bạn khác tham gia. Nhóm của K. nhận lời và chuẩn bị các phương tiện, hung khí để đi đánh nhau. Khi đến quán bi da trên, một thành viên trong nhóm đã dùng dao chém trúng vào vai của Q., còn K. có tham gia rượt theo đánh Q. nhưng không trúng… Đến ngày 25-9-2024, Q. làm đơn tố cáo sự việc đến cơ quan chức năng và K. bị khởi tố về tội cố ý gây thương tích khi mới hơn 16 tuổi.
Tại phiên tòa xét xử sơ thẩm ngày 30-6-2025, đại diện Viện Kiểm sát nhân dân Khu vực 4 (Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Long Khánh cũ) đề xuất mức phạt từ 6-8 tháng tù đối với bị cáo K. nhưng cho hưởng án treo. Quan điểm của trợ giúp viên pháp lý bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của K. thống nhất với tội danh và khung hình phạt mà cáo trạng đã truy tố. Tuy nhiên, đề nghị Hội đồng xét xử xem xét các tình tiết giảm nhẹ cho bị cáo theo quy định như: bị cáo phạm tội khi chưa đủ 18 tuổi, hoàn cảnh gia đình khó khăn, gia đình có công với cách mạng; K. là người dân tộc thiểu số nên nhận thức pháp luật còn nhiều hạn chế… Những lập luận này đã được Hội đồng Xét xử xem xét và ghi nhận. Cuối cùng K. bị tuyên phạt 4 tháng tù nhưng cho hưởng án treo.
Pháp luật coi trọng giáo dục hơn trừng phạt
Luật sư Trần Cao Đại Kỳ Quân, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai cho hay: Theo quy định tại các điều (từ Điều 5 đến Điều 9) của Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2024, khi giải quyết vụ việc, vụ án có người chưa thành niên phải bảo đảm lợi ích tốt nhất của họ; bảo đảm thủ tục tố tụng thân thiện, bảo đảm được đối xử bình đẳng, bảo đảm quyền có người đại diện. Ngoài ra, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã dành hẳn Chương 28 để quy định những thủ tục tố tụng liên quan đến người phạm tội dưới 18 tuổi. Các quy định của Luật Trẻ em năm 2016 cũng nêu rõ, trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ; thực hiện các biện pháp phù hợp để bảo đảm trẻ em được sống an toàn, lành mạnh; phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hành vi xâm hại trẻ em; trợ giúp trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt…”.
Ngoài ra, Luật Thi hành án hình sự năm 2019 cũng khẳng định nguyên tắc giáo dục, cải tạo người phạm tội để họ có cơ hội tái hòa nhập cộng đồng. Như vậy, các quy định trên đều thể hiện rõ quan điểm xuyên suốt của hệ thống pháp luật Việt Nam là coi trọng giáo dục hơn trừng phạt, tạo mọi điều kiện để người chưa thành niên lầm lỗi được sửa sai và làm lại cuộc đời.
Cũng theo luật sư Trần Cao Đại Kỳ Quân, hoạt động hành nghề luật sư là cung cấp dịch vụ pháp lý cho mọi đối tượng khách hàng, bao gồm người chưa thành niên. Đối với các vụ án mà người phạm tội dưới 18 tuổi thì pháp luật quy định phải có luật sư tham gia tố tụng để bảo vệ quyền lợi cho các em. Như vậy, luật sư có thể tham gia tố tụng miễn phí để bảo vệ quyền lợi cho người chưa thành niên phạm tội bằng nhiều hình thức (theo chỉ định của Đoàn Luật sư hoặc luật sư cũng có thể tự nguyện đăng ký).
Theo Trung tâm TGPL nhà nước số 1, trong 9 tháng của năm 2025, đơn vị đã tiếp nhận 473 vụ việc TGPL đối với các đối tượng yếu thế trong xã hội; trong đó có tới 285 vụ việc liên quan đến người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi (chiếm 60%) và 151 vụ việc liên quan đến trẻ em (chiếm 32%). Các vụ việc đều được đội ngũ trợ giúp viên pháp lý tận tình TGPL, giúp quyền lợi các em được đảm bảo theo quy định pháp luật.
Việc luật sư TGPL cho trẻ em vi phạm pháp luật trong tố tụng hình sự là một hoạt động cung ứng dịch vụ pháp lý mang ý nghĩa nhân văn, vừa thể hiện quyền và nghĩa vụ của luật sư trong việc bảo vệ trẻ em, bảo vệ quyền con người, góp phần thực thi pháp luật và bảo vệ công lý. Sự tham gia tố tụng để bảo vệ cho người chưa thành niên phạm tội sẽ giúp các em được bảo vệ tốt nhất quyền lợi của mình để có một bản án phù hợp, vừa giúp các em nhận thức rõ tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi, việc làm vi phạm pháp luật của mình, từ đó có thái độ ăn năn, hối cải và có định hướng phục thiện.
Báo Đồng Nai