Quảng Trị, nhìn lại 8 năm thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017
Ngày 01/01/2018, Luật TGPL năm 2017 có hiệu lực đã mở ra một thời kỳ đổi mới cho hoạt động trợ giúp pháp lý (TGPL) ở Việt Nam. Tại Quảng Trị, được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh và Sở Tư pháp, các Trung tâm TGPL nhà nước tiếp tục được chú trọng tăng cường cơ sở vật chất, điều kiện nguồn lực và đã triển khai thực hiện chính sách TGPL đồng bộ, hiệu quả, nhờ đó đã có những bước chuyển mình tích cực trong công tác TGPL cho người dân, đặc biệt là các đối tượng yếu thế. Sau 8 năm triển khai, công tác TGPL tại địa phương không chỉ góp phần bảo đảm quyền tiếp cận công lý của người dân mà còn từng bước khẳng định vai trò của Nhà nước trong việc bảo vệ công lý và công bằng xã hội.
Về thực hiện vụ việc TGPL: Từ ngày 01/01/2018 đến ngày 30/9/2025, các Trung tâm TGPL nhà nước trên địa bàn tỉnh đã thực hiện TGPL hoàn thành 4.477 vụ việc, trong đó: tham gia tố tụng 3.283 vụ việc, tư vấn pháp luật 952 vụ việc, đại diện ngoài tố tụng 242 vụ việc cho người thuộc diện được TGPL, trong đó có nhiều người nghèo, người khuyết tật, người cao tuổi, trẻ em, người chưa thành niên, người dân tộc thiểu số cư trú ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt khó khăn... Nhiều vụ án dân sự tranh chấp tài sản có sự tham gia của TGPL đã giúp cho người yếu thế đòi lại được tài sản thuộc quyền sở hữu hợp pháp của mình; nhiều vụ án hình sự thì TGPL đã bào chữa, bảo vệ giúp cho người yếu thế được giảm hình phạt, được hưởng án treo hoặc cải tạo tại địa phương; rất nhiều vụ việc được thẩm định, đánh giá và xác định là thành công, hiệu quả, góp phần giúp người được TGPL giải quyết những vướng mắc về mặt pháp luật, giảm bớt khiếu kiện, khiếu nại, đảm bảo an ninh trật tự tại địa phương, góp phần bảo vệ công lý, bảo đảm công bằng xã hội, phòng ngừa hạn chế, tranh chấp và vi phạm pháp luật, bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.
Công tác truyền thông về TGPL có nhiều đổi mới. Để nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ pháp lý miễn phí cho người thuộc diện được TGPL, trên cơ sở các kế hoạch được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, ban hành, các Trung tâm TGPL nhà nước đã triển khai thực hiện các hoạt động truyền thông về TGPL với nhiều hình thức thiết thực phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội, lối sống và phong tục tập quán của từng vùng, miền, đạt được những kết quả đáng ghi nhận: đã tổ chức 943 hội nghị truyền thông về TGPL ở cơ sở với 55.209 người dân tham gia; lắp đặt 1.212 Bảng thông tin và hộp tin TGPL tại các cơ quan tiến hành tố tụng, Nhà tạm giữ, Trại tạm giam, Phòng tiếp công dân, cơ quan thanh tra của UBND cấp huyện, Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh, các Đồn Biên phòng, UBND các xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn, Nhà văn hóa các thôn, bản, tổ dân phố, tiểu khu... trên địa bàn tỉnh; thực hiện các chuyên trang, chuyên mục “Pháp luật & Đời sống” trên Báo và Đài phát thanh - truyền hình tỉnh, chuyên mục “Giải đáp pháp luật” trên Bản tin Tư pháp, mục “Hỏi đáp pháp luật” trên Trang thông tin điện tử Sở Tư pháp, giới thiệu chức năng, nhiệm vụ và hoạt động TGPL trên hệ thống Đài phát thanh các huyện, thị xã, thành phố và UBND cấp xã; biên soạn, in ấn, phát hành 142.500 tờ gấp pháp luật có nội dung truyền thông về quyền được TGPL, 5.100 tờ thông tin và 1.300 cuốn sổ tay pháp luật về TGPL; xây dựng 04 phóng sự về hoạt động TGPL miễn phí theo Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững; thiết lập và duy trì số điện thoại đường dây nóng của Trung tâm trong giờ hành chính để tiếp nhận các thông tin về yêu cầu TGPL của công dân, thông tin về việc phối hợp thực hiện TGPL của các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan, tổ chức có liên quan trong hoạt động TGPL...; in đĩa CD về TGPL và cấp phát cho UBND cấp xã để phát trên hệ thống phát thanh của địa phương.
Thông qua việc đẩy mạnh các hoạt động truyền thông về TGPL đã góp phần nâng cao nhận thức về TGPL trong toàn xã hội. Tỷ lệ người dân biết về tổ chức và hoạt động TGPL nói chung và biết về quyền được TGPL tăng cao, ngày càng có nhiều người dân tìm đến với các tổ chức thực hiện TGPL, người thực hiện TGPL để yêu cầu được TGPL khi có phát sinh vụ việc liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Mặc dù đã được Đảng và Nhà nước quan tâm ban hành các cơ chế, chính sách phù hợp, UBND tỉnh và Sở Tư pháp thường xuyên chỉ đạo triển khai thực hiện, nhưng công tác TGPL hiện nay vẫn đang đối mặt với không ít khó khăn, thách thức như: việc ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số vào hoạt động TGPL mới ở bước đầu, chưa tạo nhiều thuận lợi cho người dân, một số người dân không có thiết bị điện tử, không có tài khoản VNeID, không có khả năng để thực hiện các thao tác nộp hồ sơ trực tuyến; công tác truyền thông về TGPL còn chưa đến được với nhiều người dân; người thuộc diện được TGPL ở vùng sâu, vùng xa còn gặp khó khăn trong việc tiếp cận với dịch vụ TGPL; nhận thức của một số cơ quan, tổ chức chưa đầy đủ về vị trí, vai trò, ý nghĩa của hoạt động TGPL, do đó chưa thực sự quan tâm, chỉ đạo, phối hợp thực hiện việc giới thiệu người thuộc diện được TGPL đang có nhu cầu trên các tổ chức thực hiện TGPL; nhận thức của một số bộ phận người dân về vị trí, vai trò, hiệu quả TGPL còn hạn chế nên khi có vướng mắc pháp luật họ chưa tìm đến Trung tâm hoặc tổ chức thực hiện TGPL để yêu cầu giúp đỡ; trách nhiệm, sự phối hợp của các cơ quan nhà nước và các tổ chức, đơn vị liên quan có lúc chưa cao trong việc hướng dẫn, giải thích, giới thiệu, thông báo, thông tin về TGPL cho người dân.
Để TGPL thật sự trở thành “điểm tựa” vững chắc cho người yếu thế, trước yêu cầu tiếp tục triển khai hiệu quả tinh thần, nội dung Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về việc tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết số 27-NQ/TW khóa XIII): “Tiếp tục đổi mới công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống dịch vụ pháp lý, TGPL và hỗ trợ pháp lý để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật”; “Nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng TGPL, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống TGPL; mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước”. Trong thời gian tới, cần tiếp tục triển khai các nhiệm vụ, giải pháp cụ thể để phát triển bền vững công tác TGPL như sau:
Trước hết, Nhà nước cần tiếp tục có chính sách phù hợp, tập trung đầu tư nguồn lực tưng xứng cho ngành Tư pháp nói chung và đầu tư nguồn lực cho hệ thống TGPL, các tổ chức thực hiện TGPL nói riêng; không ngừng kiện toàn và nâng cao chất lượng đội ngũ người thực hiện TGPL, đảm bảo họ không chỉ giỏi chuyên môn mà còn có ý thức trách nhiệm cao, nhiệt huyết, yêu nghề và thấu hiểu tâm lý, hoàn cảnh của người dân.
Tiếp tục tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo, nâng cao nhận thức trong toàn xã hội đối với công tác TGPL; đẩy mạnh công tác phối hợp trong hoạt động TGPL giữa các cơ quan nhà nước, ban, ngành, đơn vị, tổ chức, đoàn thể liên quan theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành. Nhất là việc thực hiện có hiệu quả Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC ngày 29/6/2018 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao quy định phối hợp thực hiện TGPL trong hoạt động tố tụng; Thông tư số 09/2025/TT-BTP ngày 16/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Sở Tư pháp thuộc UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND, UBND cấp xã trong lĩnh vực tư pháp; Chương trình phối hợp số 1603/CTPH-BTP-TANDTC ngày 19/5/2022 giữa Bộ Tư pháp với Tòa án nhân dân tối cao về việc người thực hiện TGPL trực tại Tòa án và Chương trình phối hợp số 5789/CTPH-BTP-BCA ngày 27/11/2023 giữa Bộ Tư pháp và Bộ Công an về trực TGPL trong điều tra hình sự.
Tiếp tục tăng cường công tác truyền thông về TGPL bằng nhiều hình thức phù hợp như: tổ chức các hội nghị truyền thông về TGPL về cơ sở, nhất là các vùng đồng bào dân tộc thiểu số; các địa bàn thôn, bản đặc biệt khó khăn, vùng bãi ngang, ven biển - là những nơi mà người dân ít có điều kiện tiếp cận pháp luật nói chung và chính sách về TGPL nói riêng, phối hợp với chính quyền cơ sở về việc lắp đặt các bảng thông tin về TGPL ở các thôn, bản, tổ dân phố…, cấp phát tờ rơi, tờ gấp, sách pháp luật bỏ túi để người dân dễ dàng tiếp cận, nắm bắt thông tin.
Hiện đại hoá, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong hoạt động TGPL để giúp người dân dễ dàng tiếp cận chính sách TGPL, giúp nâng cao hiệu quả, tiết kiệm thời gian và nguồn lực, đồng thời mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ cho người dân, đặc biệt là những đối tượng yếu thế…
Trợ giúp pháp lý không chỉ đơn thuần là cung cấp dịch vụ pháp luật miễn phí mà còn là biểu hiện của một Nhà nước pháp quyền vì dân. Sau 8 năm triển khai Luật TGPL năm 2017, tỉnh Quảng Trị đã bước đầu xây dựng được một hệ thống TGPL gần dân, vì dân, đặt con người đặc biệt là những người yếu thế vào trung tâm của quá trình bảo vệ công lý. Trong thời gian tới, cùng với việc hoàn thiện cơ chế, chính sách, tăng cường đầu tư nguồn lực, giải quyết tốt những vướng mắc, khó khăn trong giai đoạn hiện nay công tác TGPL tại Quảng Trị sẽ tiếp tục được đổi mới theo hướng chuyên nghiệp, chất lượng, hiệu quả và nhân văn hơn, đúng với tinh thần của Luật TGPL và Chiến lược phát triển Trợ giúp pháp lý đến năm 2030.
Trợ giúp viên pháp lý tham gia phiên toà bào chữa cho người bị buộc tội từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi.
Hội nghị truyền thông pháp luật về trợ giúp pháp lý tại bản Chuôn, xã Kim Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ, tỉnh Quảng Bình ngày 26/6/2025.
Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước số 1 tỉnh Quảng Trị
