Một số kết quả nổi bật sau 06 năm triển khai luật Trợ giúp pháp lý
Hệ thống tổ chức trợ giúp pháp lý của Nhà nước ra đời từ năm 1997, theo đó, hệ thống này bao gồm Cục Trợ giúp pháp lý thuộc Bộ Tư pháp và Trung tâm TGPL trực thuộc Sở Tư pháp các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Ngày 29/6/2006, tại kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XI ban hành Luật Trợ giúp pháp lý, đã thể chế hóa chính sách cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người nghèo của Đảng bằng một văn bản quy phạm pháp luật có hiệu lực cao là Luật, đánh dấu bước phát triển mới trong hoạt động TGPL. Ngày 20/6/2017, Quốc hội khóa XIV, kỳ họp thứ 3 đã thông qua Luật Trợ giúp pháp lý sửa đổi. Sự ra đời của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, một lần nữa khẳng định Đảng và Nhà nước tiếp tục ghi nhận vị trí, vai trò của công tác TGPL, đánh dấu mốc quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế của Nhà nước đối với các quyền, lợi ích hợp pháp của người được TGPL là người nghèo và nhóm yếu thế tại Việt Nam.
Hiện nay, TGPL đã được hiểu thống nhất là việc cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho người được TGPL trong vụ việc TGPL theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật (Điều 2 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017). Sau 06 năm triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành, với sự nỗ lực của trung ương và các cấp chính quyền, tư pháp địa phương, hoạt động TGPL đã đạt được nhiều kết quả tích cực và được Đảng, Nhà nước ghi nhận, đánh giá cao trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật.
- Thể chế về trợ giúp pháp lý tiếp tục được hoàn thiện, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước
Đến nay, hệ thống văn bản pháp luật về TGPL đã điều chỉnh khá đầy đủ các vấn đề về tổ chức và hoạt động TGPL, bao gồm: Luật, nghị định, thông tư liên tịch và các thông tư. Cùng với đó, nội dung về TGPL cũng đã được quy định đồng bộ trong các bộ luật, luật khác có liên quan như: Bộ luật Tố tụng hình sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam, Luật Trẻ em, Luật Người khuyết tật, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình... Mặt khác, các quy định của Luật Trợ giúp pháp lý và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành cũng góp phần nội luật hóa ở mức độ cao các cam kết quốc tế (như Công ước quốc tế về quyền trẻ em, Công ước quốc tế về quyền dân sự và chính trị, Công ước quốc tế về quyền của người khuyết tật...). Đặc biệt, ngày 09/11/2022, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới (Nghị quyết số 27-NQ/TW), trong đó đã đề ra nhiệm vụ và giải pháp về TGPL; ngoài ra TGPL đã được ghi nhận trong tất cả Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025…
- Hệ thống trợ giúp pháp lý được kiện toàn và tăng cường năng lực
Người thực hiện TGPL ngày càng được nâng cao chất lượng, tính chuyên nghiệp. Việc sắp xếp, kiện toàn bộ máy, đội ngũ người thực hiện TGPL được các trung tâm TGPL nhà nước quan tâm thực hiện. Tính đến hết năm 2023, hệ thống TGPL 63 trung tâm TGPL nhà nước, 97 Chi nhánh, với tổng số 1.228 viên chức, người lao động, trong đó có 676 trợ giúp viên pháp lý; có 180 tổ chức tham gia TGPL; 675 cá nhân ký hợp đồng thực hiện TGPL.
- Tập trung vào vụ việc trợ giúp pháp lý, đáp ứng ngày càng nhiều hơn, chất lượng hơn nhu cầu trợ giúp pháp lý
Trên cơ sở Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, các địa phương đã tập trung vào nhiệm vụ trọng tâm của công tác TGPL là thực hiện vụ việc TGPL, nhất là vụ việc tham gia tố tụng. Số lượng và chất lượng dịch vụ TGPL ngày càng được nâng cao, thực sự là công cụ bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL. Thông qua các vụ việc TGPL cho thấy đội ngũ người thực hiện TGPL nói chung và trợ giúp viên pháp lý nói riêng ngày càng khẳng định được vai trò của mình trong việc giúp người yếu thế tiếp cận công lý, góp phần quan trọng trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người nghèo, đối tượng chính sách và các nhóm đối tượng yếu thế trong xã hội qua đó góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Từ khi triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 (có hiệu lực từ 01/012018) đến hết năm 2023, trong 06 năm các tổ chức thực hiện TGPL trên toàn quốc đã cung cấp khoảng 195 nghìn vụ việc, trong đó khoảng 106 nghìn vụ việc tham gia tố tụng. Hằng năm số lượng vụ việc tham gia tố tụng kết thúc tăng lên, cụ thể: năm 2018 là 11.860 vụ việc, năm 2019 là 13.428 vụ việc, năm 2020 là 16.168 vụ việc, năm 2021 là 20.868 vụ việc, năm 2022 là 21.276 vụ việc, năm 2023 là 25.506 vụ việc.
Chất lượng, hiệu quả vụ việc được xác định căn cứ vào tiêu chí cụ thể. Hầu hết các vụ việc được đánh giá đã chất lượng trở lên. Nhiều vụ việc tham gia tố tụng do người thực hiện TGPL được đánh giá là thành công, có nhiều vụ án được tuyên mức án nhẹ hơn hoặc chuyển tội danh hay thay đổi khung hình phạt thấp hơn so với mức đề nghị của Viện kiểm sát nhân dân. Riêng năm 2023, cả nước đã tiếp nhận 38.371 vụ việc TGPL, đã kết thúc 33.013 vụ việc TGPL cho 33.013 lượt người (tăng 19% so với với năm 2022), trong đó số vụ việc tham gia tố tụng là 25.506 vụ việc (chiếm 77% tổng số vụ việc, tăng 19% so với năm 2022). Tất cả các vụ việc thẩm định, đánh giá đều đạt chất lượng trở lên, số vụ việc tham gia tố tụng thành công là 8.124 vụ việc (tăng 10% so với cùng kỳ năm 2022). Năm 2022 và 2023, có nhiều vụ việc nổi cộm được một số báo điện tử đưa tin có liên quan đến người thuộc diện được TGPL trong tố tụng đã được các Trung tâm TGPL nhà nước chủ động tiếp cận ngay để thực hiện TGPL kịp thời, đúng quy định.
- Tiếp tục nâng cao năng lực cho đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý
Cục Trợ giup pháp lý và ở các địa phương đã tổ chức nhiều lớp tập huấn về kỹ năng thực hiện TGPL trong lĩnh vực tố tụng dân sự, hình sự, hành chính và các lớp kỹ năng thực hiện TGPL cho các đối tượng dễ tổn thương. Các lớp tập huấn đã nhận được những phản hồi tích cực từ phía đội ngũ người thực hiện TGPL ở địa phương. 100% trợ giúp viên pháp lý hoàn thành nghĩa vụ tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng bắt buộc theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Thông tư số 12/2018/TT-BTP ngày 28/8/2018 của Bộ Tư pháp hướng dẫn một số hoạt động nghiệp vụ TGPL và quản lý chất lượng vụ việc TGPL. Đến nay, trợ giúp viên pháp lý đã trở thành đội ngũ nòng cốt cung cấp dịch vụ TGPL cho người dân; số lượng vụ việc tham gia tố tụng của trợ giúp viên pháp lý tăng hằng năm.
Chỉ tiêu vụ việc tham gia tố tụng giao cho Trợ giúp viên pháp lý năm sau cao hơn năm trước và theo tổng hợp báo cáo của các trung tâm TGPL thì tỷ lệ trợ giúp viên pháp lý đạt chỉ tiêu được giao ngày càng cao hơn. Năm 2023, có 660 Trợ giúp viên pháp lý được giao chỉ tiêu thực hiện vụ việc tham gia tố tụng. Trong đó có 658 trợ giúp viên pháp lý hoàn thành chỉ tiêu, tương đương 99,7% (cụ thể: 75,9% tốt, 11,2% khá, 12,6% đạt). Có 61 trung tâm có 100% trợ giúp viên pháp lý hoàn thành chỉ tiêu, trong đó có 21 trung tâm có 100% trợ giúp viên pháp lý hoàn thành chỉ tiêu tốt và không còn trung tâm nào dưới 50% trợ giúp viên pháp lý hoàn thành chỉ tiêu. Một số trung tâm có trung bình số vụ việc/trợ giúp viên pháp lý cao như: Lai Châu (73 vụ/ trợ giúp viên pháp lý); Hải Dương (62 vụ/T trợ giúp viên pháp lý); Nghệ An (58 vụ/ trợ giúp viên pháp lý); Hà Nam (55 vụ/ trợ giúp viên pháp lý); Vĩnh Phúc (50 vụ/TGVPL); Điện Biên (49 vụ/ trợ giúp viên pháp lý); Phú Thọ (48 vụ/ trợ giúp viên pháp lý). Trong đó Lai Châu, Nghệ An là các tỉnh có các năm liên tiếp đạt bình quân số vụ việc/trợ giúp viên pháp lý cao.
- Công tác phối hợp trợ giúp pháp lý ngày càng chặt chẽ, hiệu quả
Thời gian qua, việc phối hợp TGPL nói chung, đặc biệt là phối hợp TGPL trong hoạt động tố tụng có nhiều chuyển biến tích cực. Để triển khai Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và quy định của các bộ luật, luật tố tụng liên quan, ngày 29/6/2018, Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC quy định về phối hợp thực hiện trợ giúp pháp lý trong hoạt động tố tụng. Công tác phối hợp TGPL trong hoạt động tố tụng tiếp tục được thực hiện tương đối tốt. Theo số liệu báo cáo thống kê cho thấy, hiện nay, việc lắp đặt, kiểm tra, thay thế bảng thông tin về TGPL, tờ thông tin về TGPL, hộp tin TGPL, tờ gấp pháp luật tại trụ sở các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng ở cấp tỉnh, cấp huyện, cơ sở giam giữ và trại giam được thực hiện đồng bộ ở tất cả các địa phương trong cả nước. Ngoài ra, để kịp thời tiếp nhận thông tin vụ việc TGPL, thông tin của người được TGPL từ các cơ quan tiến hành tố tụng, trung tâm TGPL nhà nước đã thực hiện cung cấp danh sách, số điện thoại của trợ giúp viên pháp lý, luật sư ký hợp đồng với trung tâm TGPL nhà nước và người thực hiện TGPL khác cho các cơ quan tiến hành tố tụng ở cấp tỉnh, cấp huyện, cơ sở giam giữ và trại giam khi phát hiện các vụ việc có đối tượng TGPL thì cơ quan tiến hành tố tụng liên hệ để yêu cầu Trung tâm TGPL nhà nước thực hiện TGPL kịp thời. Hội đồng phối hợp liên ngành về TGPL trong hoạt động tố tụng ở trung ương thường xuyên theo dõi hoạt động phối hợp tại địa phương, hàng năm, tổ chức các chuyến kiểm tra, kịp thời phát hiện những khó khăn, bất cập và có hướng dẫn, giải đáp theo thẩm quyền..
Đặc biệt, với việc ký kết Chương trình phối hợp người thực hiện TGPL trực tại Tòa án (năm 2022) và Chương trình phối hợp về trực TGPL trong điều tra hình sự (năm 2023) trên phạm vi toàn quốc lần đầu tiên, cả hai sự kiện này đều được vinh danh là sự kiện nổi bật của Ngành Tư pháp năm 2022 và năm 2023. Trong đó ghi nhận sự kiện lần đầu tiên người thực hiện TGPL trực tại Tòa án nhân dân trong toàn quốc (năm 2022) bảo đảm quyền tiếp cận và thụ hưởng TGPL kịp thời trong tố tụng cho người bị buộc tội, bị hại, đương sự thuộc diện được TGPL và sự kiện lần đầu tiên thiết lập cơ chế phối hợp trực TGPL trong điều tra hình sự (năm 2023) nhằm bảo đảm người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị hại, đương sự trong vụ án hình sự là người thuộc diện được TGPL biết và sử dụng dịch vụ TGPL kịp thời ngay tại giai đoạn đầu của quá trình tố tụng hình sự góp phần bảo vệ có hiệu quả quyền và lợi ích hợp pháp của họ, hạn chế bỏ sót đối tượng thuộc diện được TGPL.
Cùng với đó, thực hiện Nghị quyết số 33/2021/QH15 ngày 12/11/2021 của Quốc hội khóa XV về tổ chức phiên tòa trực tuyến, để triển khai nội dung điểm cầu thành phần trong phiên tòa trực tuyến theo Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP ngày 15/12/2021 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành tổ chức phiên tòa trực tuyến (Thông tư liên tịch số 05/2021/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BQP-BTP), đến nay, một số địa phương đã lập dự toán kinh phí, bố trí cơ sở vật chất, trang thiết bị; xây dựng điểm cầu thành phần và tham gia vào phiên tòa trực tuyến.
Bên cạnh đó, công tác phối hợp trong hoạt động TGPL được các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức, cá nhân có liên quan quan tâm, phối hợp triển khai thực hiện các hoạt động TGPL như: Tổ chức truyền thông về TGPL, phối hợp xây dựng các phóng sự, chuyên mục về TGPL, tập huấn, bồi dưỡng về TGPL… Các quy chế, chương trình phối hợp trong lĩnh vực TGPL (với Trung ương Hội luật gia, Liên đoàn Luật sư, Tòa án nhân dân tối cao…) được triển khai kịp thời, thường xuyên. Thông tư số 03/2021/TT-BTP ngày 25/5/2021 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 08/2017/TT-BTP ngày 15/11/2017 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp quy định chi tiết một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý và hướng dẫn giấy tờ trong hoạt động trợ giúp pháp lý; Thông tư số 12/2018/TT-BTP ngày 28/8/2018 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp hướng dẫn một số hoạt động nghiệp vụ trợ giúp pháp lý và quản lý chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý, một số các trung tâm đã tham mưu Sở Tư pháp ban hành văn bản đề nghị Ủy ban nhân dân (UBND) quận, huyện chỉ đạo Phòng Tư pháp và UBND cấp xã (như Bắc Kạn, Hà Nội, Cao Bằng, Lạng Sơn, Lào Cai...) thực hiện thực hiện nghiêm túc hoạt động thông tin, giới thiệu về TGPL theo quy định tại khoản 12 Điều 2 của Thông tư số 03/2021/TT-BTP. Tại một số địa phương, UBND cấp xã đã thông tin, giới thiệu người thuộc diện TGPL đến trung tâm (như Bến Tre, Hà Tĩnh, Long An, Nam Định, Thái Bình...).
- Nội dung trợ giúp pháp lý tiếp tục được triển khai đồng bộ trong tất cả Chương trình mục tiêu quốc gia ở trung ương và địa phương
Năm 2021 và năm 2022 lần đầu tiên nội dung TGPL đã được ghi nhận đồng bộ trong tất cả Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững (Quyết định số 90/QĐ-TTg ngày 18/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ), xây dựng nông thôn mới (Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ) và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2025 (Quyết định số 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 của Thủ tướng Chính phủ) và Bộ Tư pháp đã ban hành đầy đủ, kịp thời các văn bản hướng dẫn triển khai thực hiện. Thực hiện Công điện số 71/CĐ-TTg ngày 23/02/2023 của Thủ tướng Chính phủ về việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2021 - 2025, trên cơ sở báo cáo của các địa phương về thực tiễn triển khai hoạt động TGPL trong các Chương trình mục tiêu quốc gia, căn cứ các văn bản quy phạm pháp luật mới ban hành có liên quan, theo chức năng, nhiệm vụ được giao tại các Chương trình mục tiêu quốc gia, trong năm 2023, Bộ Tư pháp ban hành Công văn số 6079/BTP-TGPL ngày 08/12/2023 hướng dẫn hoạt động TGPL trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025; Công văn số 6080/BTP-TGPL ngày 08/12/2023 về việc hướng dẫn thực hiện hoạt động TGPL trong Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025. Đến nay, Bộ Tư pháp và các địa phương đang tích cực triển khai các nội dung về TGPL trong các Chương trình này và đã đạt được một số kết quả cụ thể.
- Truyền thông về trợ giúp pháp lý ngày càng đa dạng, phong phú
Tiếp tục được đẩy mạnh với nhiều phương thức khác nhau với nhiều chương trình để lại ấn tượng. Nhằm lan tỏa quyền được TGPL và các kết quả của công tác TGPL trong thời gian qua, ở trung ương, Cục Trợ giúp pháp lý đã đa dạng hóa các hoạt động truyền thông về TGPL như phát sóng thông điệp, tiểu phẩm về TGPL trên Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV); phối hợp xây dựng, phát sóng phóng sự, phim diễn án TGPL trên chuyên mục Quốc hội với cử tri, các kênh truyền hình (kênh VTV1, VTV2, VTV5, VTV8, Vnews, …); xây dựng các tờ gấp và tài liệu pháp luật TGPL; tiếp tục cập nhật, theo dõi các bài viết, bài nghiên cứu và xử lý thông tin liên quan đến TGPL trên các phương tiện truyền thông để đăng tải lên Trang thông tin điện tử TGPL; tổ chức các đợt truyền thông điểm về TGPL cho người dân, già làng, trưởng bản, người có uy tín trong cộng đồng; thực hiện tiếp nhận thông tin đường dây nóng TGPL...
Ở địa phương, các trung tâm TGPL bằng nhiều phương thức khác nhau, đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung, hướng đến mục đích giúp người dân, trong đó có đối tượng thuộc diện TGPL biết đến hoạt động TGPL của nhà nước. Một số trung tâm đã xây dựng và vận hành Trang thông tin điện tử riêng về TGPL (Kiên Giang, Bình Định, Đồng Nai, Hải Phòng, Tây Ninh, Hưng Yên) hoặc thiết lập trang thông tin trên mạng xã hội Facebook, Zalo (Điện Biên, Quảng Trị, Hà Tĩnh, Hà Giang, Sơn La,...). Đa số các trung tâm TGPL nhà nước thực hiện phối hợp với cơ quan đoàn thể (Hội Người Khuyết tật, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Nạn nhân chất độc màu da cam...) thực hiện truyền thông về TGPL cho thành viên, hội viên của tổ chức. Các trung tâm chủ động phối hợp tích cực với các phương tiện truyền thông đại chúng tại địa phương như đài phát thanh, đài truyền hình, báo chí để xây dựng chương trình, phóng sự về TGPL, chuyên mục giải đáp pháp luật và tổ chức các đợt truyền thông về TGPL. Một số trung tâm thực hiện truyền thông theo từng chuyên đề hướng tới các đối tượng đặc như người khuyết tật (Thừa Thiên Huế, Tuyên Quang, Bắc Kạn), trẻ em (Hà Nội, Bến Tre, Phú Thọ, Phú Yên), người cao tuổi (Ninh Thuận, Sơn La, Thanh Hoá). Một số trung tâm đã có đổi mới, sáng tạo trong công tác truyền thông về TGPL, cụ thể là lồng ghép nội dung đố vui có thưởng trong các buổi truyền thông (Thành phố Hồ Chí Minh), cử trợ giúp viên pháp lý trực tiếp tham gia trả lời câu hỏi pháp luật trên đài truyền hình (Ninh Thuận).
- Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động trợ giúp pháp lý tiếp tục được đẩy mạnh
Với việc vận hành, khai thác hiệu quả Hệ thống quản lý tổ chức và hoạt động TGPL; việc kết nối, chia sẻ giữa Cơ sở dữ liệu TGPL và Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đang được thiết lập thông qua kết nối, chia sẻ giữa phần mềm nghiệp vụ của Hệ thống và Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; việc triển khai dự án đầu tư công “Hệ thống thông tin TGPL” đang được chuẩn bị. Một số trung tâm luôn cập nhật liên tục Trang thông tin điện tử riêng về TGPL của địa phương (Hải Phòng, Đồng Nai, Kiên Giang, Bình Định, Hưng Yên…) hoặc trên trang thông tin của Sở Tư pháp nhằm đăng tải các thông tin cụ thể về tổ chức, hoạt động, phương thức liên hệ của trung tâm và các thông tin thiết yếu khác để đối tượng yếu thế dễ dàng nắm bắt và tiếp cận hoạt động TGPL như: Các văn bản pháp luật trong lĩnh vực TGPL, thủ tục hành chính về TGPL và các biểu mẫu liên quan,... Việc triển khai dịch vụ công trực tuyến đang được triển khai ở một số địa phương và hiện nay 12/12 thủ tục hành chính trong lĩnh vực TGPL đã được công bố trên cổng dịch vụ công quốc gia.
Đánh giá chung: Có thể nói rằng, sau 06 năm triển khai thực hiện Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành (từ 01/01/2018 – 01/01/2024), công tác TGPL trên cả nước đã đi vào nề nếp và tập trung thực hiện những nhiệm vụ trọng tâm của công tác TGPL hơn, nhất là thực hiện vụ việc TGPL. Chất lượng vụ việc TGPL ngày càng được cải thiện, được đánh giá, đo lường bằng những tiêu chí cụ thể. Thông qua các vụ việc cụ thể, hoạt động TGPL đã kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL khi có tranh chấp, vướng mắc pháp luật. Qua đó, quyền công dân, quyền con người được bảo đảm, đặc biệt là quyền tiếp cận công lý, công bằng trong xét xử, tranh tụng. Vai trò của trợ giúp viên pháp lý ngày càng được ghi nhận, người dân ngày càng tin tưởng và lựa chọn trợ giúp viên pháp lý thực hiện vụ việc TGPL... Trợ giúp viên pháp lý đã có chức danh nghề nghiệp hạng cao nhất (hạng I), qua đó, tiếp tục khẳng định vị trí, vai trò của Trợ giúp viên pháp lý trong hệ thống chức danh nghề nghiệp viên chức các cấp chính quyền, tư pháp địa phương đã mạnh mẽ, quyết liệt hơn trong việc chỉ đạo, phối hợp với các cơ quan, tổ chức TGPL như: Quan hệ phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng và các trung tâm TGPL nhà nước ngày càng được củng cố, giúp người thuộc diện TGPL sớm tiếp cận với thông tin về quyền được TGPL và thụ hưởng khi có nhu cầu. Việc giải thích, thông tin, thông báo được thực hiện nghiêm túc, cùng với đó, các cơ quan, người tiến hành tố tụng đã tạo điều kiện thuận lợi cho người thực hiện TGPL thực hiện vụ việc theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản pháp luật có liên quan; Việc triển khai cử người thực hiện TGPL trực tại Tòa án, cơ quan điều tra hình sự bắt đầu được thực hiện kịp thời, qua đó giúp bảo đảm tiếp cận và thụ hưởng TGPL kịp thời trong tố tụng cho người bị buộc tội, bị hại, đương sự thuộc diện được TGPL, hạn chế việc người dân thuộc diện TGPL bị bỏ lỡ cơ hội được nhận dịch vụ pháp lý miễn phí; Các Sở Tư pháp/Trung tâm TGPL nhà nước còn tích cực phối hợp với Đoàn luật sư ở địa phương trong việc huy động luật sư có kinh nghiệm, uy tín tham gia TGPL… Với những kết quả đỏ, công tác TGPL được Đảng, Nhà nước ghi nhận, đánh giá cao trong việc giúp người dân giảm nghèo về pháp luật, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, do đó, Đảng và Nhà nước đã chú trọng, quan tâm tới công tác này thông qua việc quy định TGPL là một trong những nội dung tại một số văn bản của Đảng và trong 03 Chương trình mục tiêu quốc gia. 2. Một số nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tới
Với định hướng tiếp tục lấy người được TGPL làm trung tâm, bảo đảm giúp người dân tiếp cận hoạt động TGPL kịp thời, thuận lợi, có chất lượng và ngày càng chuyên nghiệp, hiện đại tiến tới khẳng định vị trí, vai trò của hoạt động TGPL là một trong những thiết chế bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho một bộ phận lớn người dân trong xã hội, qua đó góp phần vào công cuộc cải cách tư pháp nói riêng, trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói chung, trong thời gian tới, hệ thống TGPL cần thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:
Một là, triển khai hiệu quả các nội dung: “Xây dựng mạng lưới, nâng cao năng lực của hệ thống dịch vụ pháp lý, TGPL và hỗ trợ pháp lý để người dân, doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật”; “Nâng cao vai trò, tính chuyên nghiệp và chất lượng TGPL, nhất là trong hoạt động tố tụng tư pháp; hiện đại hóa, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hệ thống TGPL; mở rộng đối tượng được TGPL phù hợp với điều kiện của đất nước” được giao tại Nghị quyết số 27-NQ/TW và các văn bản triển khai Nghị quyết.
Hai là, tiếp tục thực hiện hiệu quả Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành; tiếp tục hoàn thiện thể chế công tác TGPL phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Tăng cường và nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước về TGPL; bám sát tình hình, thực tiễn công tác và hoạt động TGPL tại các địa phương, kịp thời dự báo các khó khăn, vướng mắc phát sinh để tham mưu, chỉ đạo và tổ chức thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ.
Ba là, triển khai hiệu quả hoạt động TGPL và tạo sự đồng bộ với các hoạt động khác trong các Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi và các dự án, chương trình, đề án khác có nội dung TGPL, qua đó thể hiện vai trò tích cực trong an sinh xã hội, phát triển kinh tế - xã hội đất nước.
Bốn là, tiếp tục kiện toàn, tăng cường năng lực trung tâm TGPL nhà nước tương xứng với vị trí là đơn vị cung cấp sự nghiệp công thiết yếu, kiện toàn các chi nhánh đã có (bảo đảm về nhân sự, điều kiện làm việc, cơ sở vật chất), thành lập chi nhánh mới khi đáp ứng yêu cầu của Luật Trợ giúp pháp lý và đáp ứng nhu cầu thực tế tại địa phương. Tăng cường số lượng và nâng cao năng lực cho đội ngũ người thực hiện TGPL, nhất là trợ giúp viên pháp lý nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về TGPL của người dân thông qua hoạt động đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn…
Năm là, tập trung vào thực hiện vụ việc TGPL, đặc biệt là vụ việc tham gia tố tụng, nâng cao chất lượng, hiệu quả vụ việc TGPL. Tổ chức thực hiện đánh giá, thẩm định chất lượng vụ việc TGPL, đánh giá hiệu quả vụ việc TGPL tham gia tố tụng thành công.
Sáu là, phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương, các tổ chức, đơn vị có liên quan trong việc nâng cao hiệu quả công tác TGPL trong toàn quốc, nhất là công tác phối hợp TGPL trong hoạt động tố tụng về giải thích, giới thiệu, thông tin, thông báo về nhu cầu TGPL, người thực hiện TGPL trực tại Tòa án, trực TGPL trong điều tra hình sự, tổ chức phiên tòa trực tuyến, liên thông chia sẻ các cơ sở dữ liệu có liên quan, phối hợp chặt chẽ với chính quyền cơ sở để người dân có điều kiện thuận lợi tiếp cận dịch vụ TGPL....
Bảy là, tiếp tục truyền thông hiệu quả, phù hợp với từng nhóm đối tượng, từng vùng, miền; nâng cao kiến thức, hiểu biết về TGPL của đội ngũ cán bộ cơ sở, người có uy tín trong cộng đồng trong việc hỗ trợ người dân tiếp cận dịch vụ TGPL. Khuyến khích các nguồn lực xã hội tham gia vào hoạt động TGPL, nhất là đội ngũ luật sư có kinh nghiệm tham gia tố tụng.
Tám là, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác TGPL đáp ứng yêu cầu xây dựng Chính phủ điện tử hướng tới xây dựng chính phủ số nhằm tiếp tục đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân và đẩy mạnh, tăng mức độ cung cấp dịch vụ công trực tuyến trong lĩnh vực TGPL, đáp ứng yêu cầu TGPL ngày càng cao của người dân./.
Khả Hân
