Cơ quan điều tra, cơ sở giam giữ là những cơ quan đầu tiên tiếp xúc với người bị buộc tội, việc thực hiện thông tin, giải thích về trợ giúp pháp lý tại các cơ quan này đóng vai trò quan trọng, giúp người dân tiếp cận sớm với trợ giúp pháp lý để được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng. Tuy nhiên, tại Việt Nam số lượng các vụ việc ở giai đoạn này do cơ quan công an chuyển gửi cho Trung tâm trợ giúp pháp lý còn hạn chế. Trong phạm vi bài viết này, tác giả giới thiệu chi tiết về các mô hình trực trợ giúp pháp lý tại cơ quan điều tra, cơ sở giam giữ của các quốc gia trên thế giới để có cái nhìn toàn diện hơn:
I. Cơ sở pháp lý của người thực hiện trực trong trợ giúp pháp lý:
1. Trung Quốc: Không có văn bản pháp luật quy định chi tiết về việc trực ban này. Các đơn vị có liên quan như Tòa án tối cao, Viện kiểm sát, cơ quan Công an (liên ngành) thống nhất với nhau về chức năng nhiệm vụ cụ thể, chính sách đối với luật sư trực ban, việc bảo vệ các bị cáo và nghi phạm trong các vụ án hình sự đã được ghi vào Hiến pháp và Luật Tố tụng Hình sự của Trung Quốc.
2. Tây Úc: Nghị định thư về Dịch vụ Luật sư trực quy định các tiêu chuẩn và hướng dẫn về việc cung cấp các dịch vụ luật sư trực hình sự trong Tòa Sơ thẩm và Tòa án Trẻ em.
3. Nhật Bản: Không có văn bản pháp luật điều chỉnh vấn đền này. Các Đoàn luật sư địa phương thực hiện, phân công luật sư phụ trách trực ban hàng ngày, nhận liên lạc từ bản thân bị can đang bị giam giữ hoặc gia đình, bạn bè họ, luật sư được phân công trực ban sẽ đến nơi người đó đang bị bắt, bị giam giữ để gặp gỡ trao đổi.
4. Bang Bristish Columia - Canada: Theo Luật Gia đình có hiệu lực từ 18/3/2013, có quy định về nội dung trực ban này.
5. New South Wales - Úc: Trong Luật TGPL tại New South Wales năm 1979 có quy định vê nội dung quy định tại Luật sư trực tại bang. Hoạt động của cơ chế này do Cơ quan TGPL và Hội Luật gia của Bang New South Wales hợp tác cùng xây dựng.
II. Người thực hiện trực trong trợ giúp pháp lý
1. Trung Quốc: Luật sư tư từ các văn phòng luật sư
2. Bang Ontario - Canada
- Luật sư trực theo vụ việc là luật sư tư, được cơ quan quản lý về trợ giúp pháp lý trả theo giờ, làm việc với những khách hàng có thu nhập thấp tại tòa án.
- Luật sư thuộc hội đồng không bị bắt buộc phải làm công việc này. Tuy nhiên, các luật sư thuộc hội đồng lại cần được đưa vào danh sách để tham gia vào nhóm luật sư trực theo vụ việc, vì để có chứng chỉ là thành viên hội đồng thì bạn cần cập nhật thông tin, kinh nghiệm thực tế cũng như vụ việc đang diễn ra.
3. Bang British Columia - Canada
Luật sư trực về lĩnh vực gia đình là những luật sư được trả lương bởi Hội đồng dịch vụ pháp lý (Trợ giúp pháp lý) để tư vấn miễn phí lên tới 3h tư vấn với các vấn đề luật hôn nhân và gia đình.
Những dịch vụ Luật sư trực về lĩnh vực gia đình cung cấp:
- Tư vấn miệng về quyền và nghĩa vụ hợp pháp và các thủ tục tòa án.
- Tham vấn và giúp bạn chuẩn bị hồ sơ gửi Tòa án;
- Giúp bạn hòa giải và giải quyết các vấn đề;
- Giúp bạn chuẩn bị hoặc tham vấn trình tự về sự đồng thuận hoặc nhất trí khi đệ đơn tại Tòa.
- Tham gia phiên tòa để yêu cầu về việc hoãn, bản yêu cầu kháng cáo hoặc chấp thuận hoặc trường hợp yêu cầu thụ lý khẩn cấp.
- Thông báo cho bạn những việc cần làm khi đến tòa án và giới thiệu cho bạn những nguồn tham khảo khác.
- Úc - Bang New South Wales:
- Luật sư trực là Luật sư tư. Cơ chế luật sư trực là sự phối hợp luật sư tư tại Tòa án địa phương về các vấn đề hình sự thay mặt cho Văn phòng trợ giúp pháp lý ở bang New South Wales.
- Các luật sư trực phục vụ ở hầu hết các tòa án địa phương ở bang New South Wales và đại diện cho khách hàng lần đầu không hề mất một khoản chi phí nào.
- Nhật Bản: Thuộc Liên đoàn Luật sư Nhật Bản thực hiện
III. Quyền và nghĩa vụ của người thực hiện trực trong trợ giúp pháp lý
1. Trung Quốc:
- Điều kiện tiêu chuẩn của Luật sư trực:
Luật sư trực do Trung tâm Trợ giúp pháp lý cử đến làm nhiệm vụ hoặc do các Luật sư đến từ các Văn phòng Luật sư (cộng tác viên vì trách nhiệm cộng đồng) đảm bảo các tiêu chuẩn hành nghề của Luật sư theo quy định của pháp luật Trung quốc.
Thông qua danh sách các tổ chức hành nghề luật sư tham gia trợ giúp pháp lý do Trung tâm trợ giúp pháp lý gửi đến, các Văn phòng Luật sư sẽ phân công Luật sư trực ban.
- Trách nhiệm của Luật sư trực ban:
Người trực ban thực hiện vấn pháp luật, thay người được trợ giúp pháp lý tiến hành các thủ tục liên quan, tiến hành các kiến nghị liên quan đến lĩnh vực pháp luật được yêu cầu trợ giúp.
2. Canada:
Nhiệm vụ của Luật sư trực là tư vấn và liên hệ luật sư hoặc người có liên quan. Họ có thể thông báo và tổ chức những người có liên quan khi họ đến tòa hoặc họ sẽ đại diện thay mặt cho khách hàng để thuyết phục Hội đồng giảm tội hoặc tìm ra những điều kiện hoặc hình phạt nào là cần thiết. Nếu người đó không sẵn sàng cho phiên điều trần thì họ có thể hoãn lại.
IV. Phạm vi thực hiện trực trong trợ giúp pháp lý
1. Trung Quốc: Trong lĩnh vực hình sự
Hiện tại, Trung Quốc đang thực hiện công việc thí điểm trợ giúp pháp lý trong các vụ án hình sự và vụ án hình sự xưng tội và hình phạt hệ thống khoan hồng và đã đạt 100% tỷ lệ các vụ án có sự tham gia luật sư. Tỷ lệ bào chữa luật sư ở giai đoạn truy tố và điều tra đạt trên 40%.
Trung Quốc đã thiết lập các Trạm trợ giúp pháp lý (Trạm) tại cơ quan công an, Trung tâm thực thi pháp luật công an, Viện kiểm sát và tòa án nhân dân. Tại các Trạm này được bố trí Luật sư trợ giúp pháp lý trực ban để cung cấp miễn phí dịch vụ trợ giúp pháp lý cho các bị cáo không có điều kiện kinh tế và nghi phạm bị nghi ngờ là phạm tội. Đồng thời, Trung Quốc cũng chú ý đến việc bảo vệ quyền và lợi ích của nạn nhân và đưa nạn nhân vào phạm vi trợ giúp pháp lý.
2. Nhật Bản: Tất cả các lĩnh vực pháp luật
3. Canada: lĩnh vực hình sự, hôn nhân và gia đình, Sức khỏe tâm thần và người nhập cảnh.
4. Nam Tư: Lĩnh vực hình sự
5. Tây Úc: Lĩnh vực hình sự.
Ưu tiên trong việc cung cấp dịch vụ luật sư trực để tư vấn cho những người bị buộc tội hình sự, nộp đơn bảo lãnh thay mặt cho bị cáo và cung cấp lời bào chữa xin giảm nhẹ cho những người bị kết tội phạm tại Tòa Sơ thẩm hoặc Tòa Trẻ em. Ưu tiên đặc biệt được dành cho người bị giam giữ. Các luật sư trực không xuất hiện trong Quận hoặc Tòa án Tối cao hoặc trước Thẩm phán Tòa án Trẻ em. Về các vấn đề khác, luật sư trực sẽ chỉ cung cấp lời khuyên cho 1 số vấn đề chẳng hạn như đơn xin tịch thu giấy phép lái xe, tịch thu/ tịch thu xe, và lệnh cấm hành vi nếu có thời gian và các ưu tiên khác có thể được đáp ứng trong ngày.
6. Bang New South Wales – Úc: lĩnh vực hình sự và hôn nhân và gia đình.
V. Thủ tục thực hiện trực trong trợ giúp pháp lý:
1. Trung Quốc
Đối với vụ án hình sự không cần thông báo cho luật sư bào chữa, người đại diện, việc nộp đơn xin trợ giúp pháp lý phải được chấp thuận bởi cơ quan trợ giúp pháp lý thuộc cơ quan hành chính tư pháp cùng cấp với Toà án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân, cơ quan công an đang giải quyết vụ việc. Đối với vụ án không phải tố tụng hình sự, việc nộp đơn xin trợ giúp pháp lý phải được cơ quan trợ giúp pháp lý thuộc cơ quan hành chính tư pháp cùng cấp với Toà án nhân dân có thẩm quyền xét xử.
Các trường hợp cần trợ giúp pháp lý được thực hiện thông qua mạng cộng đồng WeChat thì người được trợ giúp pháp lý sẽ được ở giải thích tùy từng trường hợp, để nâng cao ý thức pháp lý của nhân dân.
2. Nhật Bản
Liên đoàn Luật sư Nhật Bản thiết lập hệ thống Luật sư trực trên cơ sở liên kết các đoàn luật sư ở địa phương trên khắp đất nước Nhật Bản. Theo hệ thống này, bạn không cần biết bất kì luật sư nào. Bạn chỉ cần nói tại đồn công an là vui lòng gọi cho tôi Luật sư trực, cảnh sát hoặc tòa án sẽ liên hệ ngay với Đoàn luật sư gần nhất và một luật sư sẽ đến ngay lập tức. Ngay lần đầu gọi luật sư trực bạn không hề bị mất phí. Luật sư trực sẽ trao đổi với bạn ngay ở đồn công an mà không có sự xuất hiện của bất kì công an nào, giải thích về quyền và thủ tục cần thiết và giúp bạn liên lạc với gia đình.
3. Bang Bristish Columia - Canada
Luật sư trực gia đình là luật sư được trả bởi Hội đồng dịch vụ luật sư để giúp những người có thu nhập thấp đang gặp rắc rối về vấn đề gia đình. Nếu bạn có vấn đề rắc rối về pháp luật hôn nhân và gia đình thì bạn đủ tiêu chuẩn giúp đỡ từ luật sư trực gia đình tại Tòa án cấp tỉnh và Tối cao, thậm chí nếu bạn không đủ tiêu chuẩn để được trợ giúp pháp lý.
Tác giả: Nguyễn Thị Thu Hiền – Phòng Chính sách & Quản lý nghiệp vụ - Cục Trợ giúp pháp lý
Nguồn: