Vai trò của kiến nghị trong trợ giúp pháp lý: Nhìn từ hai vụ việc điển hìnhTrong hành trình lặng lẽ đi tìm công bằng cho người yếu thế, Trung tâm Trợ giúp pháp lý (TGPL) nhà nước tỉnh Kiên Giang (nay là An Giang) đã dùng quyền kiến nghị như một mũi bút sắc, mở ra lối thoát cho những vụ việc tưởng chừng bế tắc. Hai trường hợp của cháu N và bà M là minh chứng rõ nét cho giá trị của tiếng nói pháp luật khi được cất lên đúng lúc.Ở nhiều vùng quê của tỉnh, những câu chuyện pháp lý thường không ồn ào. Người dân sống hiền hòa, cả tin, và đôi khi chịu đựng thiệt thòi chỉ vì không hiểu hết quyền của mình. Chính trong bối cảnh đó, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Kiên Giang (nay là An Giang) đã trở thành chỗ dựa quan trọng. Nhưng điều đáng nói hơn chính là việc Trung tâm sử dụng quyền kiến nghị – một công cụ pháp lý được Luật TGPL 2017 trao cho tổ chức TGPL theo điểm e khoản 1 Điều 13 và Điều 36. Tiếng nói cho cháu N – Khi pháp luật cần được soi sáng Câu chuyện của cháu N là một trong những vụ việc điển hình cho thấy rõ giá trị của quyền kiến nghị trong bảo vệ người yếu thế. Trong một lần đi dự đám giỗ cùng nhóm bạn, vì uống nhiều rượu và không còn tỉnh táo, cháu bị một thanh niên đưa vào phòng ngủ rồi xâm hại. Sự việc chỉ bị bại lộ khi ngày 03/02/2024, Công an huyện nhận được đơn tố giác về hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi của nạn nhân tên V - là bạn của N cũng với hành vi tương tự, đồng thời cũng nhận được đơn tố giác của chính N đối với nghi phạm đã xâm hại em từ trước đó – đêm ngày 03/10/2023. Khi hồ sơ được giải quyết ở cấp huyện, việc khởi tố gặp trở ngại do mâu thuẫn giữa giấy khai sinh đăng ký quá hạn và kết luận giám định độ tuổi thời điểm xâm hại N ngày 03/10/2023. Dựa vào kết luận giám định cho rằng thời điểm xảy ra sự việc tuổi thấp nhất của N đã khoảng 16 năm 4 tháng, cùng việc gia đình đã nhận tiền bồi thường 50 triệu đồng và bãi nại, cơ quan điều tra đã không khởi tố vụ án, cho rằng có sự đồng thuận. Tiếp cận vụ việc, Trợ giúp viên pháp lý nhận thấy các giấy tờ hộ tịch và Chứng minh nhân dân của N đều khớp, xác định tại thời điểm bị xâm hại, cháu mới 14 năm 11 tháng, thuộc trường hợp trẻ em cần được bảo vệ đặc biệt. Do đó, việc lấy kết luận giám định "khoảng 16 năm 4 tháng tuổi" để phủ nhận giấy tờ hộ tịch là không phù hợp với Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT-VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP-BLĐTBXH và khoản 2 Điều 417 Bộ luật Tố tụng hình sự.   Trợ giúp viên pháp lý bảo vệ quyền lợi cho bị hại trong vụ án hình sự - Ảnh minh họa Nhận thấy dấu hiệu bỏ lọt tội phạm, Trung tâm TGPL tỉnh Kiên Giang (nay là An Giang) đã ban hành hai văn bản kiến nghị khi trao đổi không có kết quả: một gửi cấp huyện, và khi quá thời hạn 30 ngày theo Điều 36 Luật TGPL mà không được trả lời, Trung tâm tiếp tục kiến nghị lên cấp tỉnh. Có tỉnh chỉ đạo, vụ án được điều tra, khởi tố, truy tố và đưa ra xét xử. Ngày 14/01/2025, Tòa án nhân dân huyện đã tuyên phạt bị cáo 5 năm 9 tháng tù (5 năm tù về tội hiếp dâm V, 9 tháng tù về tội giao cấu với N), đồng thời ghi nhận sự tự nguyện bồi thường thiệt hại về danh dự, nhân phẩm cho nạn nhân trước đó. Bản án là lời khẳng định rằng: khi quyền kiến nghị được thực thi đúng lúc và đúng cách, công lý sẽ không bị trì hoãn. Hành trình gần hai thập kỷ đòi lại lối đi của bà M Câu chuyện của bà M - thuộc diện người có công với cách mạng là hành trình bền bỉ gần hai thập kỷ đi đòi lại lối đi hợp pháp của chính mình. Năm 2002, bà mua 1.516,9 m² đất vườn ở cuối hẻm trên cung đường có vị trí đắc địa; do thửa đất nằm phía sau, chủ đất cũ chừa 48 m² làm lối đi chung dẫn ra ngoài. Tuy nhiên, thời gian sau đó, một hộ dân ở gần phát sinh tranh chấp. Mặc dù cơ quan thị xã và Chủ tịch UBND tỉnh bấy giờ đã có Quyết định giải quyết cuối cùng, rõ ràng rằng 48 m² lối đi thuộc quyền sử dụng của bà và phải được giữ làm lối đi chung. Thay vì chấp hành, người này nhiều lần cản trở: từ rào lưới B40 năm 2007, đến tái chiếm và xây dựng nhà kiên cố trên toàn bộ lối đi vào năm 2018, khiến gia đình bà M rơi vào cảnh bế tắc. Vụ việc trở nên phức tạp hơn khi Trợ giúp viên pháp lý phát hiện Gấy chứng nhận QSDĐ của người người tranh chấp chồng lấn lên Giấy chứng nhận của bà M đã cấp trước đó nhiều năm, mâu thuẫn kéo dài và việc giải quyết ở địa phương chưa dứt điểm. Chỉ khi được Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh hỗ trợ từ năm 2018, vụ việc mới có bước ngoặt. Trung tâm đã ban hành nhiều văn bản kiến nghị, trong đó có một kiến nghị Chủ tịch UBND tỉnh, đồng thời phối hợp các cơ quan chức năng và báo chí. Bài viết phản ánh vụ việc trên Báo Kiên Giang năm 2021 đã tạo thêm tác động để đưa vụ này trở lại đúng bản chất. Nhờ sự kiên trì, kiên quyết ấy, chính quyền đã xử lý hành vi vi phạm và người chiếm dụng tự tháo dỡ công trình, nếu không sẽ bị cưỡng chế. Con hẻm hiện đã được đổ bê tông kiên cố, nâng cấp hoàn chỉnh theo phương châm “Nhà nước và Nhân dân cùng làm” vào đầu năm 2025, khép lại chặng đường dài đầy gian nan của bà M. Kiến nghị – công cụ mạnh nhưng ít được sử dụng Mặc dù pháp luật đã trao cho tổ chức TGPL quyền “Kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền về các vấn đề liên quan đến giải quyết vụ việc trợ giúp pháp lý”, nhưng trên thực tế, hoạt động này rất ít được sử dụng. Viết một kiến nghị hiệu quả đòi hỏi người thực hiện TGPL phải có kỹ năng soạn thảo văn bản, lập luận sắc bén, căn cứ pháp lý vững chắc và bản lĩnh nghề nghiệp để chỉ ra những bất cập trong hồ sơ cũng như trong cách áp dụng pháp luật của các cơ quan liên quan. Sử dụng quyền đó, Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh Kiên Giang (nay là An Giang) đã cho thấy rằng khi văn bản được ban hành đúng thời điểm và đúng phương pháp, công lý sẽ mở ra một hướng đi mới. Hai vụ việc của cháu N và bà M là minh chứng rõ ràng: kiến nghị không chỉ là quyền mà còn là trách nhiệm của tổ chức TGPL trong sứ mệnh bảo vệ người yếu thế.   Các Trợ giúp viên pháp lý tư vấn pháp luật cho người yếu thế - Ảnh minh họa Ở góc độ đó, kiến nghị chính là tiếng nói của pháp luật, là cách để Trung tâm TGPL nhà nước khẳng định cam kết “Trợ giúp pháp lý là trách nhiệm của Nhà nước”, là sự minh bạch và sự tử tế trong đời sống pháp luật.   Định Giang