Thực hiện quy định của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Tư pháp đã tiến hành đánh giá toàn diện các khía cạnh liên quan đến thủ tục hành chính, việc phân quyền, phân cấp, thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, bảo đảm bình đẳng giới và thực hiện chính sách dân tộc trong dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL). Đây là bước quan trọng nhằm hoàn thiện hệ thống TGPL, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, đặc biệt là các nhóm đối tượng yếu thế, được tiếp cận dịch vụ pháp lý một cách bình đẳng và hiệu quả.
Trên cơ sở các nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị, bao gồm Nghị quyết số 27-NQ/TW về hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, cùng Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Bộ Tư pháp đã xác định rõ mục tiêu: nâng cao năng lực hệ thống TGPL, mở rộng đối tượng thụ hưởng, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời bảo đảm nguồn lực và cơ chế phù hợp cho công tác TGPL. Việc này đặc biệt quan trọng đối với người khuyết tật, đồng bào dân tộc thiểu số, trẻ vị thành niên, cũng như các đối tượng gặp khó khăn về tài chính hoặc thuộc nhóm yếu thế khác.
Qua gần 8 năm triển khai Luật TGPL, công tác TGPL trên cả nước đã đi vào nề nếp và đạt nhiều kết quả tích cực. Số vụ việc TGPL, đặc biệt là các vụ tham gia tố tụng, không ngừng tăng, đồng thời chất lượng vụ việc được nâng cao, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân, góp phần thực hiện hiệu quả chủ trương “không để ai bị bỏ lại phía sau”. Vai trò của trợ giúp viên pháp lý được ghi nhận và khẳng định thông qua chức danh nghề nghiệp hạng I, nâng cao vị thế và năng lực của lực lượng này trong hệ thống viên chức, đồng thời khuyến khích các cá nhân có năng lực tham gia công tác TGPL, mở rộng mạng lưới phục vụ người dân tại cơ sở.
Một phiên tòa xét xử vụ gây rối trật tự công cộng, trong đó có nhiều thanh thiếu niên, được trợ giúp viên pháp lý tham gia bào chữa.
Tuy nhiên, quá trình triển khai Luật TGPL cũng bộc lộ một số hạn chế cần điều chỉnh. Diện người được TGPL chưa đồng bộ với các luật liên quan như Luật Phòng, chống mua bán người, Luật Tư pháp người chưa thành niên và Luật Phòng, chống bạo lực gia đình. Quy định về người khuyết tật, cộng tác viên TGPL và mạng lưới chi nhánh cần được mở rộng, đặc biệt trong bối cảnh nhiều địa phương đã sáp nhập, có địa bàn rộng, dân số đông, địa hình phức tạp, đảm bảo TGPL kịp thời, hiệu quả. Bên cạnh đó, lĩnh vực TGPL hiện chưa bao gồm tư vấn kinh doanh, chưa phát huy hết vai trò của Ủy ban nhân dân cấp xã, trong khi kinh phí triển khai chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ.
Về thủ tục hành chính, dự thảo Luật không quy định chi tiết hồ sơ, thủ tục, mà giao Chính phủ quy định chi tiết, phù hợp với nguyên tắc “luật khung, chi tiết do Chính phủ hướng dẫn”. Dự thảo đã bổ sung các nhóm đối tượng được TGPL, bao gồm: người từ 16 đến dưới 18 tuổi trong các tình huống tố tụng, người khuyết tật, người nước ngoài theo điều ước quốc tế. Quy định này không chỉ đảm bảo tính đồng bộ với các văn bản pháp luật hiện hành, mà còn giúp người dân tiếp cận dịch vụ pháp lý thuận tiện, giảm thủ tục giấy tờ, thời gian và chi phí, đặc biệt đối với nhóm yếu thế. Việc “thông báo của cơ quan tiến hành tố tụng đề nghị cử người thực hiện TGPL” được coi là hình thức yêu cầu TGPL, giúp người dân không cần nộp đơn, tạo thuận lợi tối đa trong các vụ việc khẩn cấp.
Về phân quyền, dự thảo Luật quy định việc thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc TGPL thuộc thẩm quyền Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, rút ngắn thời gian xử lý, nâng cao chủ động của địa phương, đồng thời giảm áp lực cho cơ quan trung ương. Việc phân quyền này đi kèm với hướng dẫn chi tiết về trình tự, thủ tục và hồ sơ, đảm bảo thực hiện thống nhất, minh bạch và có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ.
Trợ giúp pháp lý cho người dân (ảnh minh họa).
Đặc biệt, dự thảo Luật nhấn mạnh thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong TGPL, thể hiện rõ chủ trương hiện đại hóa, minh bạch hóa hệ thống, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tối ưu hóa dịch vụ và nâng cao khả năng tiếp cận của người dân. Việc này vừa phù hợp với định hướng phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, vừa góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về TGPL, bảo đảm phục vụ tốt nhất lợi ích hợp pháp của mọi đối tượng, đặc biệt là các nhóm yếu thế trong xã hội.
Như vậy, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật TGPL không chỉ giải quyết những hạn chế, bất cập hiện nay, mà còn thể hiện sự đồng bộ, thống nhất trong hệ thống pháp luật, bảo đảm quyền tiếp cận công lý và thúc đẩy hiện đại hóa, chuyển đổi số trong lĩnh vực trợ giúp pháp lý, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và an sinh xã hội của đất nước.
Thảo Trần - Trần An
Theo Báo Pháp luật Việt Nam