Ngày 30/10/2025, trong khuôn khổ chuyến công tác tại Cộng hòa Liên bang Đức (từ ngày 29/9/2025 đến ngày 01/10/2025), Đoàn công tác của Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp đã có buổi làm việc với Liên đoàn Luật sư Liên bang Đức (BRAK) và Văn phòng Luật sư Krause & Cộng sự nhằm trao đổi kinh nghiệm về công tác trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực dân sự và hình sự.
Tại buổi làm việc, bà Swetlanta Schaworonkowa, Cố vấn pháp lý cao cấp khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của Liên đoàn Luật sư Liên bang Đức đã giới thiệu về cơ cấu tổ chức và hoạt động của Liên đoàn. Hiện nay, Liên đoàn Luật sư Liên bang Đức là tổ chức nghề nghiệp đại diện cho toàn bộ giới luật sư của Đức, với khoảng 166.000 luật sư đang hành nghề trên cả nước (với 82 triệu dân).
Về trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực dân sự, bà Schaworonkowa nhấn mạnh hai cơ chế chính gồm: (i) Beratungshilfe (hỗ trợ chi phí tư vấn pháp lý ban đầu ngoài tố tụng). Đây là cơ chế dành cho những người có thu nhập thấp cần được luật sư tư vấn hoặc hỗ trợ pháp lý trước khi vụ việc được đưa ra tòa. Người dân chỉ phải nộp một khoản phí tượng trưng khoảng 15 EUR, phần lớn chi phí còn lại sẽ do Nhà nước chi trả trực tiếp cho luật sư. Nhờ vậy, ngay cả những người khó khăn về tài chính vẫn có thể tiếp cận ý kiến tư vấn pháp lý kịp thời và chuyên nghiệp. (ii) Prozesskostenhilfe (hỗ trợ chi phí trong các vụ việc đưa ra tòa án dân sự, lao động, hành chính, xã hội).
Cơ chế này áp dụng khi vụ việc đã được đưa ra tòa. Nếu đương sự không đủ khả năng thanh toán án phí và thù lao luật sư, họ có thể nộp đơn đề nghị hưởng Prozesskostenhilfe. Tòa án sẽ xem xét tình trạng tài chính cũng như khả năng thành công của vụ kiện để quyết định hỗ trợ. Khi được chấp nhận, Nhà nước sẽ chi trả toàn bộ hoặc một phần chi phí tố tụng và luật sư.
Đoàn công tác làm việc tại Liên đoàn Luật sư Liên bang Đức.
Đặc biệt, ngoài cơ chế trợ giúp pháp lý do Nhà nước bảo đảm, ở Đức còn có chế định bảo hiểm pháp luật (Rechtsschutzversicherung) do các công ty bảo hiểm tư nhân cung cấp. Đây là một công cụ quan trọng, giúp người dân chủ động phòng ngừa và giảm thiểu rủi ro tài chính khi gặp phải tranh chấp pháp lý. Theo đó người dân tham gia các gói bảo hiểm để được bảo đảm chi phí pháp lý trong nhiều lĩnh vực như dân sự, lao động, hành chính, giao thông…Khi có sự kiện bảo hiểm, công ty bảo hiểm sẽ chi trả chi phí luật sư, án phí, chi phí giám định, chi phí nhân chứng và trong nhiều trường hợp cả chi phí của phía đối phương nếu người tham gia bảo hiểm thua kiện. Bảo hiểm pháp luật góp phần quan trọng trong việc giảm tải gánh nặng cho hệ thống trợ giúp pháp lý của Nhà nước, đồng thời tạo ra sự đa dạng lựa chọn cho người dân trong việc tiếp cận công lý.
Buổi chiều cùng ngày, Đoàn công tác cũng đã được nghe Tiến sĩ Peter Schafer, Luật sư chuyên ngành hình sự thuộc Văn phòng luật sư Krause & Cộng sự trình bày về cơ chế trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực hình sự. Theo quy định của Đức, trong các vụ án nghiêm trọng, khi bị can, bị cáo có thể phải đối diện với mức hình phạt nặng, bị tạm giam hoặc thuộc các trường hợp pháp luật quy định, tòa án sẽ chỉ định luật sư bào chữa (notwendige Verteidigung) cho họ, bất kể điều kiện tài chính. Kinh phí cho luật sư do Nhà nước chi trả trước. Nếu người bị kết án không có khả năng tài chính thì không phải hoàn trả chi phí này. Ngược lại, trong một số trường hợp, nếu người bị kết án có khả năng, họ có thể phải hoàn trả một phần hoặc toàn bộ chi phí cho luật sư.
Đoàn làm việc và chụp ảnh lưu niệm tại Văn phòng luật sư Krause & Cộng sự.
Bên cạnh đó, Đoàn công tác cũng được nghe một đại diện khác của Liên đoàn luật sư liên bang Đức - bà Nadja Wietoska chia sẻ về hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong quản trị các công ty, văn phòng luật sư tại Đức như: hệ thống phần mềm quản lý nội bộ của các văn phòng luật sư, hệ thống hộp thư điện tử đặc biệt của luật sư (beA), hệ thống lưu trữ dữ liệu đám mây và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Các hệ thống này cũng góp phần giảm thiểu các hồ sơ, giấy tờ cho người dân khi muốn luật sư hỗ trợ. Cũng tại buổi làm việc, ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, Trưởng đoàn đã giới thiệu với phía bạn về mô hình trợ giúp pháp lý ở Việt Nam và AI pháp luật trên Cổng pháp luật quốc gia.
Ông Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý giới thiệu về AI Pháp luật trên Cổng pháp luật quốc gia của Việt Nam.
Kết thúc buổi làm việc, hai bên khẳng định sự cần thiết của việc bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho mọi người dân, đồng thời đánh giá cao mô hình của Đức trong việc kết hợp hài hòa giữa trợ giúp pháp lý do Nhà nước bảo đảm và cơ chế bảo hiểm pháp luật xã hội hóa. Đây là những kinh nghiệm quý, có thể gợi mở cho Việt Nam trong việc tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật, tăng cường hiệu quả công tác trợ giúp pháp lý.
Nguyễn Thị Tâm
Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý Bộ Tư pháp