Theo đánh giá của Bộ Công an, trong những năm qua, tình hình các loại tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm con người diễn biến phức tạp, nhất là tội phạm giết người. Luật Trợ giúp pháp lý 2017 xác định, Nhà nước có trách nhiệm trong việc tổ chức thực hiện TGPL nhằm giúp cho người được trợ giúp pháp lý không những bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tiếp cận công lý và bình đẳng trước pháp luật mà giúp họ hiểu biết pháp luật để “làm theo” pháp luật.
Trong năm 2019, hệ thống trợ giúp pháp lý đã có nhiều hoạt động thiết thực để nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý, từ đó góp phần không nhỏ trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Cụ thể như sau:
Về Truyền thông về quyền trợ giúp pháp lý: các hoạt động truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng về quyền được trợ giúp pháp lý cho người được trợ giúp pháp lý nói chung và người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự, nạn nhân bị mua bán khó khăn về tài chính nói riêng tiếp tục được triển khai với nhiều hình thức khác nhau như: Xây dựng các phóng sự về vụ việc cho người được TGPL; lắp đặt bảng thông tin về trợ giúp pháp lý, hộp tin về trợ giúp pháp lý và cung cấp tờ gấp về trợ giúp pháp lý tại các cơ quan tiến hành tố tụng; phối hợp với các cơ quan thông tin đại chúng như Đài phát thanh, truyền hình, báo chí để tuyên truyền về hoạt động trợ giúp pháp lý, trong đó có lồng ghép tình hình mua bán người tại địa bàn; phổ biến về quyền được trợ giúp pháp lý cho người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự, nạn nhân bị mua bán khó khăn về tài chính và giúp nạn nhân bị mua bán, thân nhân của nạn nhân bị mua bán hiểu thêm về các thủ đoạn tinh vi của loại tội phạm mua bán người, một số hình thức xử lý đối với hành vi mua bán người, qua đó đã nâng cao được ý thức, hiểu biết pháp luật về lĩnh vực này
Tăng cường phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng, các cơ quan có liên quan khác để giới thiệu, chuyển gửi vụ việc cho Trung tâm, tăng cường thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý, đặc biệt là các vụ việc tố tụng cho người được trợ giúp pháp lý (trong đó có người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự, nạn nhân bị mua bán khó khăn về tài chính),… qua đó giúp người được trợ giúp pháp lý bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Về nâng cao năng lực đội ngũ người thực hiện: Năm 2019, 15 lớp tập huấn về kỹ năng tham gia tố tụng hình sự, hành chính, dân sự cho người thực hiện trợ giúp pháp lý đã được tổ chức, trong đó chú trọng đến các kiến thức, kỹ năng đặc thù nhằm bảo đảm Trợ giúp viên pháp lý và người thực hiện trợ giúp pháp lý khác cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí có chất lượng cao cho người được trợ giúp pháp lý (trong đó có người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự, nạn nhân bị mua bán khó khăn về tài chính).
Về thực hiện trợ giúp pháp lý: Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, năm 2019, các Trung tâm TGPL nhà nước tỉnh/thành phố đã thực hiện được 32.828 vụ việc TGPL cho 32.828 lượt người được TGPL. Riêng trong lĩnh vực hình sự, các Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước đã thực hiện được 11.006 vụ việc, trong đó: tham gia tố tụng là: 11.041 vụ việc, đại diện ngoài tố tụng là: 314 vụ việc, tư vấn là 21.473 vụ việc. Tuy nhiên, số vụ việc TGPL cho nạn nhân bị mua bán có khó khăn về tài chính còn thấp (hiện chỉ có 8 vụ việc).
Nhiều vụ việc do trợ giúp viên pháp lý tham gia tố tụng đã giúp bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan. Theo báo cáo của một số địa phương: 115 vụ việc người được TGPL được giảm nhẹ hình phạt, 12 vụ việc vụ án được đình chỉ theo hướng có lợi cho người được TGPL; nhiều vụ việc được chuyển khung hình phạt hoặc chuyển tội danh sang tội danh có hình phạt nhẹ hơn; đặc biệt, đã có nhiều vụ việc người thực hiện TGPL được Tòa án tuyên không phạm tội. Thông qua các vụ việc trợ giúp pháp lý cụ thể, các tổ chức thực hiện TGPL đã giúp cho người được trợ giúp pháp lý, thân nhân của họ và cộng đồng hiểu và có ý thức tôn trọng pháp luật hơn, qua đó góp phần không nhỏ trong việc ổn định an ninh chính trị, đấu tranh phòng, chống tội phạm ở địa phương.
Tuy nhiên, công tác phòng chống tội phạm trong trợ giúp pháp lý cũng gặp phải những thách thức như:
- Các tỉnh vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới thường gặp nhiều khó khăn trong việc đi lại; nhiều người dân tộc thiếu số không biết tiếng kinh nên gặp khó khăn khi tiếp cận, trình bày nội dung vụ việc và yêu cầu trợ giúp pháp lý cho họ.
- Thông tư liên tịch số 10/2018/TTLT-BTP-BCA-BQP-BTC-TANDTC-VKSNDTC có nhiều điểm mới lần đầu được áp dụng, nên vẫn còn một số nơi công tác phối hợp giữa Trung tâm trợ giúp pháp lý và các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, cơ sở hỗ trợ, trợ giúp, bảo vệ nạn nhân và các cấp chính quyền cơ sở cũng như các đoàn thể xã hội trong hoạt động trợ giúp pháp lý, bảo vệ, hỗ trợ nạn nhân, tham gia phòng, chống mua bán người còn chưa đầy đủ và kịp thời, nhất là việc lập biên bản giải thích về quyền được trợ giúp pháp lý, chuyển gửi thông báo, thông tin về nạn nhân bị mua bán còn hạn chế.
- Một số tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý chưa được trang bị đồng bộ cơ cở vật chất, trang thiết bị phù hợp, chưa bố trí đủ kinh phí cho việc bồi dưỡng nâng cao các kỹ năng chuyên sâu về tư vấn, tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng cho người thực hiện trợ giúp pháp lý khi tiến hành thực hiện trợ giúp pháp lý cho nhóm đối tượng đặc thù, đặc biệt là các tỉnh có chung biên giới có nguy cơ cao về tình trạng mua, bán người.
Để đẩy mạnh công tác phòng chống tội phạm trong trợ giúp pháp lý, năm 2020 hệ thống tổ chức trợ giúp pháp lý cần đẩy mạnh công tác truyền thông về trợ giúp pháp lý cho người bị buộc tội, bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự, nạn nhân bị mua bán để họ được biết và tiếp cận nhiều hơn nữa dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí của nhà nước; Tăng cường thực hiện các vụ việc trợ giúp pháp lý điển hình cho người bị buộc tội, nạn nhân bị mua bán; nâng cao chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý.
Trần Nguyên Tú
Phó trưởng phòng
Phòng Tài chính và quản lý chất lượng